Ճշմարտությունը և Ազնավուրի ճշմարտությունը

Հասկանալու համար, թե ինչու՞ ֆրանսահայ մեծանուն շանսոնիե, Շվեյցարիայում Հայաստանի դեսպան Շառլ Ազնավուրի՝ «Les Nouvelles d’Armenie» պարբերականին տված հարցազրույցն այդքան լայն արձագանքի արժանացավ, բավական չէ միայն առաջնորդվել այն կարծիքներով, թե երգիչը իր խոսքում չափազանց անկաշկանդ գնահատականներ է հայտնել Հայաստանի արտաքին հարցերի և ներքին իրավիճակի վերաբերյալ: Բանն այն է, որ Ազնավուրը նախկինում ևս առիթներ է ունեցել խուսելու ինչպես նշված թեմաների, այնպես էլ հայ-թուրքական հարաբերությունների, սփյուռքի դերակատարության, հայերի ինքնությանն ու նկարագրին առնչվող հարցերի շուրջ: Սակայն այժմ նրա մտքերն առավելագույն ուշադրության ներքո են, իսկ տեսակետները ձեռք են բերել ինչպես համակիրներ, այնպես էլ երդվյալ հակառակորդներ: Ի վերջո, այդ ի՞նչ է ասում Ազնավուրը, որ խորթ է հնչում մեր ականջների համար:
Առաջին հերթին նա կարծում է, որ Հայաստանը չի կարող առաջ շարժվել՝ կենտրոնանալով «ցեղասպանություն» եզրույթի վրա: Նկատի ունենալով հայկական շահերը և Թուրքիայի հակազդեցությունն այդ եզրույթի օգտագործման հարցում, Ազնավուրը նշում է, թե պետք է մի այլ՝ փոխարինող բառ գտնել կատարվածը բնորոշելու համար: «Ի՞նչ բառ էր օգտագործվում ցեղասպանություն բառի հորինումից առաջ` հայերի կոտորածնե՞ր, ուրեմն օգտագործենք կոտորածներ բառը։ Եթե թուրքերը չեն ուզում ընդունել ցեղասպանությունը, ապա թող ընդունեն գոնե հայերի կոտորածները։ Արդեն մեծ քայլ արած կլինենք, եթե կարողանանք դրան հասնել»,- ասում է նա: Այնուհետև նա շեշտում է, թե կողմ է հայ-թուրքական սահմանի բացմանը և խոստովանում, որ չի կարծում, թե Ֆրանսիան ինչ-որ բան կանի հայերի համար: «Ամեն ինչ անօգուտ է, քանի որ Թուրքիան շատ կարևոր երկիր է Ֆրանսիաի համար: Հնարավոր չէ անտեսել Թուրքիային: Ո՞ր երկիրը կզոհաբերի իրեն, որպեսզի պաշտպանի մեզ: Ոչ մեկը: Ֆրանսիան ճանաչել է այն, ինչ պետք է ճանաչեր և առաջ չի գնում: Ոչ մի երկիր մեզ չի սատարելու: Երբեք»,- ցավով արձանագրում է երգիչը:
Այս մտքերից հետո Ազնավուրն էլ ավելի հեռուն է գնում՝ այժմ էլ կասկածի ենթարկելով տարածքային պահանջատիրության անհրաժեշտությունը: Իբրև ծանրակշիռ փաստարկ, նա հիշատակում է գերմանացիների օրինակը, որոնք այլևս չեն պահանջում Էլզաս-Լոթարինգիան, հետո հիշում է ֆրանսիացիներին, որոնք մոռացել են Ռուռի մասին, և ապա հարց է տալիս. «Նույնիսկ եթե թուրքերը մեզ վերադարձնեն այդ տարածքները, ո՞վ է գնալու այնտեղ ապրելու: Ոչ ոք: Խելամիտ լինենք: Հաշվարկենք ամեն ինչ»:
Զայրացած Ազնավուրի խարազանի տակ են ընկնում սփյուռքահայերը, որոնց «առաքելությունը» նա համարում է լավ ուտելը, լավ խմելը, սեփական խանութ ունենալը և ցեղասպանության մասին խոսելը: Իսկ երբ հերթը հասնում է հայաստանցիներին, երգիչը տալիս է այնպիսի որակումներ, որոնք չափազանց դուր էին եկել հատկապես ընդդիմության ակտիվիստներին: Ազնավուրն ասում է, որ մարդիկ Հայաստանից արտագաղթում են, քանի որ այնտեղ մարդկանց օգնելու համար ոչինչ չի արվում: «Ընդհակառակը, մաֆիայի անդամների մասին սարսափելի պատմություններ գիտեմ: Կարողանում են այնպես անել, որ գյուղացին սոված մնա իր իսկ հողի վրա: Մաֆիայի այդ անդամներին պետք է գնդակահարել: Այդպես այլևս չի կարող շարունակվել: Ցանկանում եք անդամակցե՞լ մաֆիային, գնացեք այլ երկրներում հիմնեք, սակայն դա ձեր երկրում մի արեք, ձեր ժողովրդի դեմ մի արեք»,- կոչ է անում նա՝ այնուհետև արձանագրելով, որ երկիրն օրեցօր դատարկվում է, հազարավոր դժբախտ մարդիկ ցրվում են աշխարհով մեկ, իսկ բնակչության իրական քանակի մասին իշխանությունների նշած 3,6 միլիոնը սուտ է, դրա կեսը հազիվ մնացած լինի…
Ի՞նչ է ստացվում: Ազնավուրն ասում է այն, ինչ մտածում ու ասում ենք նաև մենք: Մենք նրա ասածը գիտենք: Սակայն չգիտենք, թե ինչու՞ է դա ասում Ազնավուրը և այն էլ՝ այժմ: Դրա հետ մեկտեղ Ազնավուրը խորտակում է մի քանի տաբուներ, ամենից առաջ` ցեղասպանություն բառի տաբուն, որի օգտագործումը այնքան կարևորում են Հայ դատի պաշտպանները։ Նա պնդում է, թե դրանք կարծրատիպեր են և խոչընդոտում են մեր առաջընթացին, իսկ ահա նրա ընդիմախոսները համոզված են, որ «կարծրատիպ» հորջորջված արժեքների և պատմական հիշողության շնորհիվ է այս երկիրը դեռ գոյատևում, և չի կարելի հենց այդպես վերցնել ու մի կողմ ներտել դրանք:
Մարդկանց տարակուսանք է հարուցուցել նաև այն հանգամանքը, թե Ազնավուրն ինչու՞ է այս բոլորն ասում հարցազրույցի միջոցով, երբ մեծ հաջողությամբ դա կարող էր փոխանցել Հայաստանի իշխանության ներկայացուցիչներին, որոնց հետ ջերմ հարաբերություններ ու մշտական շփումներ ունի: Իսկ եթե եղածին էլ գումարենք այն փաստը, որ նա ի պաշտոնե այդ նույն իշխանությունների շահերի ու վարած քաղաքականության արտահայտիչն է Եվրոպայում, պատկերն էլ ավելի կխճճվի: Չենք կարծում, թե Ազնավուրն անտեղյակ է իր կարգավիճակին պատշաճող պահանջներից և չի գիտակցում, որ որպես Շվեյցարիայում Հայաստանի դեսպան, նման հայտարարություններ անելու իրավունք չունի: Յուրաքանչյուր դիվանագետ կհաստատի, որ սա լոյալության սկզբունքի խախտում է: «Դիվանագիտական գործունեության մասին» օրենքն արգելում է դիվանագետներին հրապարակավ հայտարարել իրենց քաղաքական դիրքորոշման մասին: Եվ եթե ստանձնել ես պետության ներկայացուցիչը լինել, ապա բարի եղիր ասել միայն այն, ինչը ընդունված է երկրի արտաքին քաղաքականության շրջանակներում:
Սա, ինչ խոսք, կտրուկ պահանջ է, որ տվյալ դեպքում պարզապես անհնար է լիովին տարածել մեզ ծանոթ և բոլորիս կողմից սիրված Շառլ Ազնավուրի վրա: Այդ իսկ պատճառով ամենևին էլ պատահական չէր, որ շատերը նրա խոսքը ընկալեցին հենց այդպես՝ ոչ թե որպես քաղաքական գործչի տեսակետ, այլ հայ մարդու, մտահոգ մարդու անկեղծ խոսք, որն այդպիսի բաներ ասելու ոչ մի քաղաքական շահագրգռվածություն չունի: Ասենք, Ազնավուրն ինքն էլ նույնն է հաստատում, երբ հիշյալ հարցազրույցում ասում է. «Ես քաղաքական գործիչ չեմ: Ես այդչափ խելամտություն և զարգացվածություն չունեմ, որպեսզի հաստատեմ այն ամենն, ինչի մասին խոսում եմ: Բայց ես սրտանց եմ խոսում, որովհետև ես այդպես եմ մտածում»:
Հայաստանի ազգային հերոս Ազնավուրը հարցեր բարձրաձայնող անհատ է: Իսկ ովքե՞ր են պատախան տվողները: Մինչ իշխանական վերնախավում այդ ընտրությունը կկատարեն, լրագրողներն այդ ընթացքում փորձել էին հստակեցնել այն հարցի պատասխանը, թե արդյո՞ք Ազնավուրը կազատվի դեսպանի պաշտոնից, և արդյո՞ք նրա հայտարարությունը դիվանագիտական էթիկայի խախտում չէ: Արտգործնախարարությունում ասել էին. «Չենք մեկնաբանում»: Իսկ նախագահի նստավայրից ընդհանրապես որևէ պատասխան չստացվեց: Միգուցե նրանց Ազնավուրի հարցերին ևս՞ այդ կերպ են արձագանքել՝ առանց մեկնաբանության կամ լռությամբ, և դա է պատճառը, որ երգիչը անկեղծացել է ոչ թե կաշեպատ դռների ետևում, այլ «Les Nouvelles d’Armenie» պարբերականի խմբագրատանը:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ