ԿԱՁՈՒՈ ԻՍԻԳՈՒՐՈ

Գուցե հինգ կամ վեց տարի հետո ինչ-որ բան քո գլխում մեղմ կշշնջա. «Երբևէ, իսկ հնարավոր է նաև շուտով, դու կհասկանաս, թե ինչ բան է դա»: Եվ դու սպասում ես, եթե նույնիսկ դա լիովին չես գիտակցում, սպասում ես այն պահին, երբ քեզ համար պարզ կլինի, որ դու իսկապես տարբերվում ես նրանցից, որ այնտեղ` ներսում կան մարդիկ, ովքեր քո հանդեպ ատելություն չունեն և քեզ չարիք չեն ցանկանում, բայց և այնպես ցնցվում են սոսկ քո մասին մտքից,- այն մտքից, թե ինչպես և ինչու դու հայտնվեցիր այս աշխարհում,- սարսափում են պատահաբար դիպչել քո ձեռքին: Ակնթարթը, երբ դու առաջին անգամ ինքդ քեզ կնայես այդ մարդու աչքերով, դա սթափեցնող ակնթարթ է: Դա նույնն է, թե անցնես հայելու կողքով, որի մոտով անցել ես ամեն օր, և հանկարծ նրա մեջ տեսնես ուրիշ մի բան, ինչ-որ տարօրինակ ու տագնապալի բան…

 

 

ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆ

Այսպես էլ անցնում են օրերն օրերի ետևից, շաբաթները շաբաթների ետևից: Անցնում են ամիսները, անցնում են տարիները: Եվ ահա վերջապես մենք հանգում են ճշմարտությանը: Իսկ ճշմարտությունն այն է, որ այդ բոլոր տարիները մեռած են: Բոլոր օրերը մեռած են: Եվ մենք ինքներս էլ մեռած ենք: Այլևս հարկ չկա ինչ-որ բանի սպասել: Ամեն ինչ մեռած է: Ամեն ինչ, բացի ժամացույցի սլաքներից: Սա կյանք չէ: Սոսկ սլաքներ ու բթացում: Գեղեցիկ, լուսավոր, խելացի բթացում…

«Ձեր կյանքի ուղին»

ԱՍՏՐԻԴ ԼԻՆԴԳՐԵՆ

Յուրաքանչյուր կին վաղ թե ուշ պիտի կարգի բերի իր սեփական տունը, ընդ որում, կարևոր չէ` ամուսնացած է նա, թե՞ ոչ: Նրա հոգում սրբիչը խծպելու, թխվածքի համար փոքրիկ ու կոպիտ հրադիմացկուն կաղապարներ ձեռք բերելու, պատի դարակները ժանյակավոր բոլորածալերով զարդարելու ապրող ձգտումը պիտի որ, առանց կասկածի, բավարարվի` անկախ նրա քաղաքացիական կարգավիճակից: Ինչպես որ հաճախ է պատահում, աղջիկը, ով ձգտում է իրեն պարուրել այդ կարգի խաբուսիկ փայլերով, հեշտությամբ կարող է ինքն իրեն ներշնչել, որ սիրահարված է ինչ-որ պատանու, որն իրեն միայն դժբախտություն կարող է բերել, ցանկացած երիտասարդի, ով իրեն հնարավորություն կտա կահավորել տունը և բավարարել կահույք գնելու ծարավը ու միաժամանակ նրան կին անվանել, ինչը, հասկանալի է, պակաս կարևոր չէ:

 

ԱՆԴՐԵ ԺԻԴ

Ես քեզ կպատմեմ սպասումի մասին: Ես տեսել եմ հարթավայրն ամռանը: Նա սպասում էր: Սպասում էր գոնե մի կաթիլ անձրևի: Ճամփաների փոշին չափից ավելի թեթև էր դարձել և վեր էր բարձրանում աննշան սյուքից: Դա նման չէր ծարավի: Դա վախն էր: Հողը ճաքճքում էր տապից, կարծես նրա համար, որ ավելի շատ խոնավություն ներծծի: Դաշտային ծաղիկների բույրը դարձել էր համարյա անտանելի: Ամեն բան ուժասպառվել էր արևի տակ: Ամեն օր կեսօրից հետո մենք գնում էինք հանգստանալու տաղավարում, որն այնքան էլ չէր պատսպարում անսովոր վառ լույսից: Դա այն ժամանակն էր, երբ չափից ավելի երկարած մատներով ծառերը թեթև ցնցում էին ճյուղերը, որպեսզի հեռու ցրեին իրենց սերմերը: Երկինքը ծանր էր, ամպրոպային, և ողջ բնությունը սպասում էր: Դա հանդիսավոր ակնթարթ էր, չափազանց տխուր, քանի որ բոլոր թռչունները զոհվել էին: Հողի հևքն այնպես էր այրում, որ ուշաթափվել կարելի էր: Փշատերև ծառերի մատները թափվում էին ոստերից, ինչպես ոսկե ծուխ: Իսկ հետո անձրևը եկավ…

«Երկրային կերակուրներ» գրքից

ՖՐՈՒՆԶԵ ԴՈՎԼԱԹՅԱՆ

Մեր թատերարվեստը անհատականությունների պակաս շատ է զգում: Պատահական անձանց հոսքը թատրոն օրինաչափ է դարձել: Թվում է, թե չկան, չեն ծնվում: Մինչդեռ հաճախ հանդիպում են այլ մասնագիտության տեր մարդիկ, որոնք իրենց արտիստիկ խառնվածքով ու հարուստ ներաշխարհով ասես բեմի համար են ստեղծված: Բայց արի տես, որ «պատահականորեն» ոչ թե սրանք, այլ այն ապաշնորհն է ստացել բեմ բարձրանալու իրավունքը: Այնինչ լավ դերասանի կարիք ոչ միայն հայ թատրոնը, այլև հայ կինոն էլ ունի:

ՍԱԼՄԱՆ ՌՈՒՇԴԻ

Երաժշտության ալքիմիան նույնպիսի առեղծված է, ինչպես մաթեմատիկան, գինին կամ սերը: Հավանաբար մենք այն սովորել ենք թռչուններից, իսկ գուցե և ոչ: Հավանաբար մենք պարզապես արարածներ ենք, որ հավերժ փնտրում են բարձրագույն հիացումը: Առանց այն է դա այնքան քիչ է մեր կյանքում, որը, համաձայնեք, ցավի չափ անկատար է: Իսկ երգն այն վերածում է ինչ-որ նոր բանի: Երգը մեր առաջ բացում է այն աշխարհը, որն արժանի է մեր ձգտումներին: Նա մեզ ցույց է տալիս, թե ինչպիսին կարող էինք լինել, եթե մեզ թույլատրվեր լինել իր հետ:

ՍԱԼՄԱՆ ՌՈՒՇԴԻ

Երաժշտության ալքիմիան նույնպիսի առեղծված է, ինչպես մաթեմատիկան, գինին կամ սերը: Հավանաբար մենք այն սովորել ենք թռչուններից, իսկ գուցե և ոչ: Հավանաբար մենք պարզապես արարածներ ենք, որ հավերժ փնտրում են բարձրագույն հիացումը: Առանց այն է դա այնքան քիչ է մեր կյանքում, որը, համաձայնեք, ցավի չափ անկատար է: Իսկ երգն այն վերածում է ինչ-որ նոր բանի: Երգը մեր առաջ բացում է այն աշխարհը, որն արժանի է մեր ձգտումներին: Նա մեզ ցույց է տալիս, թե ինչպիսին կարող էինք լինել, եթե մեզ թույլատրվեր լինել իր հետ:

ՅՈՒԿԻՈ ՄԻՍԻՄԱ

Միայն ծովի շնորհիվ ես հասկացա, թե որքան կարևոր է սերը, եթե նույնիսկ այն տրվում է մահվան գնով: Երբ դու փակված ես երկաթե տաշտակում, ծովը հանկարծ նմանվում է կնոջ: Անհողմություն, ալեբախություն, անկայունություն և, իհարկե, ծովային գեղեցիկ կուրծքը` արտացոլված վերջալույսի շողերի մեջ: Ծովով առաջ ընթացող նավը մշտապես հանդիպում է դիմադրության, իսկ աղաջրի անսահման թանձրաշերտը չի հագեցնի ծարավը: Եվ այդ ժամանակ տարերքը մեզ հիշեցնում է կնոջը, իրական կնոջը` միս ու արյունից, որ մեզնից մշտապես հեռու է: Այնքան հեռու…

ՋՈՆ ԿՈՒՏԶԵ

Մենք ապրում ենք մաքրակրոնության դարում: Անձնական կյանքը դարձել է համընդհանուր սեփականություն: Իսկ անհաղթահարելի հետաքրքրասիրությունը նրանում կարևորություն է ձեռք բերել: Հետաքրքրասիրությունն ու սենտիմենտալությունը: Մարդկանց ներկայացում է պետք` բռունցքներով կուրծք ծեծելը, զղջումը, հնարավորության դեպքում` արցունքներ: Ընդհանուր առմամբ` հեռուստատեսային շոու: Բայց ես նրանց այդպիսի շնորհ չեմ անի… Կյանքում ողջամտությունից ավելի կարևոր բաներ կան…

«Անպատվություն» գրքից

ԷԼԻՖ ՇԱՖԱԿ

Համբերություն` չի նշանակում պասիվություն: Այն նշանակում է կանխատեսել ու հավատալ վերջնական արդյունքին: Ո՞րն է համբերության իմաստը: Այն, որ նայելով փշին տեսնես վարդը, տեսնես գիշերն ու կանխատեսես լուսաբացը: Իսկ անհամբերություն` նշանակում է անճարակություն և ապագան տեսնելու անկարողություն: Նրանք, ովեր սիրում են Աստծուն, երբեք չեն կորցնում համբերությունը, քանի որ նրանց հայտնի է` ժամանակ է պետք, որպեսզի ամիսը դառնա լիալուսնով:

ԲԵՐՆՀԱՐԴ ՇԼԻՆԿ

Ինչու՞ է այդպես, որ երբ մենք հայացք ենք նետում անցյալին, հանկարծ այն, ինչը մի ժամանակ հրաշալի էր եղել, կորցնում է իր ուժն այն պատճառով, որ իր ներսում թաքցրել էր սարսափելի ճշմարտությունը: Ինչու՞ են երջանիկ ամուսնական կյանքի մասին հիշողությունները մռայլվում, երբ հանկարծ պարզվում է, որ ամուսիններից մեկն այդ բոլոր տարիների ընթացքում դավաճանել է մյուսին: Քանի որ նման դեպքում հնարավոր չէ՞ երջանիկ լինել: Բայց չէ՞ որ երջանկությունը կար: Երբեմն հիշողություններն այն ժամանակ են աղավաղում երջանկության մասին տպավորությունները, եթե ավարտը դառն է եղել: Որովհետև երջանկությունն ամբողջական է միայն այն դեպքերում, եթե այն ձգվում է անվե՞րջ:

ՋՈԶԵՖ ՔԵՄՊԲԵԼ

Յուրաքանչյուրն իր մեջ կրում է ամեն ինչ, այդ պատճառով էլ կարող ես ամեն բան փնտրել ու գտնել ինքդ քո ներսում: Մարդկային բնավորության համար էական չեն սեռը, տարիքը, գործունեության ոլորտը: Դրանք ընդամենը բաճկոններ են, որոնք կրում ենք աշխարհի բեմի վրա մեր ելույթի ժամանակ: Մարդու ներքին կերպարը չի կարելի շփոթել նրա հագուստի հետ:

ՋՈՆ ԳՐԵՅՆ

Հոգեկան հավասարակշռության փնտրտուքների մեջ կանայք խոսում են պրոբլեմների մասին, որոնք արդեն անցյալում են մնացել, պրոբլեմների մասին, որոնք կարող են ծագել ապագայում, պոտենցիալ պրոբլեմների մասին, ոչ մի լուծում չունեցող պրոբլեմների մասին: Եվ որքան շատ են նրանք խոսում, որքան մանրամասն են պրոբլեմը դիտարկում բոլոր կողմերից, նրանց համար այնքան թեթև է դառնում: Այդպիսին են կանայք, և նրանցից այլ բան սպասել` կնշանակի հերքել կանացի բուն էությունը:

ՀԵՆՐԻ ՖՈՐԴ

Ես ոչինչ չունեմ նոր գաղափարները ծաղրի ենթարկելու համընդհանուր միտումների դեմ: Ավելի լավ է սկեպտիկորեն վերաբերվել բոլոր նոր գաղափարներին և պահանջել նրանց իրավացիության ապացույցները, քան վազ տալ ամեն կարգի նոր գաղափարի ետևից մտքի անդադար շրջապտույտի պայմաններում: Զգուշավորության հետ համընկնող սկեպտիցիզմը հենց քաղաքակրթության կողմնացույցն է, որ կա: Գաղափարներն ինքնին արժեքավոր են, բայց ցանկացած գաղափար վերջիվերջո ընդամենը գաղափար է: Խնդիրն այն է, որ դրանք գործնական կիրառում գտնեն:

ԱՅՐԻՍ ՄԵՐԴՈՔ

Երբեմն մարդիկ, իրենք էլ այդ մասին չիմանալով, կարող են տարիներով լույսի ու կյանքի աղբյուր ծառայել ուրիշների համար այն դեպքում, երբ իրենց սեփական կյանքն ընթանում է այլ, մյուսների աչքից հեռու ճանապարհով: Եվ ճիշտ այդպես էլ մարդը կարող է հրեշ, քաղցկեղի ուռուցք դառնալ ինչ-որ մեկի համար, որին նա հազիվ է հիշում կամ գուցե անձամբ երբեք էլ չի ճանաչել:

Սարսափն է համակում, երբ մտածում ես, որ ցանկացած արարք, նույնիսկ ամենաաննշանը, ունեն իրենց հետևանքները և կարող են այն կետը դառնալ, որտեղից ուղիները բաժանվում են հակադարձ կողմեր…

ՌՈԲԵՐՏ ՀԱՅՆԼԱՅՆ

Քանի անգամ է առիթ եղել տեսնելու այս կարգի վերնագրեր. «Երկուսը զոհվեցին` փորձելով փրկել խեղդվող երեխային»: Եթե մարդը մոլորվում է լեռներում, հարյուր հոգի ուղևորվում է նրան որոնելու, և հաճախ երկու-երեք փրկարարներ զոհվում են: Բայց հաջորդ որոնումներին ավելի մեծ թվով կամավորներ են գնում: Հիմար թվաբանություն է… բայց շատ մարդկային: Եվ այդ միտքն անցնում է մեր ողջ բանահյուսության, կրոնի, գրականության միջով,- եթե ինչ-որ մեկը փրկության կարիք ունի, ոչ ոք չի մտածում դրա գնի մասին: Սա թուլությու՞ն է: Իսկ գուցե եզակի ու՞ժ է, որ մեզ է նվիրել գալակտիկան:

ԹԵՆՆԵՍԻ ՈՒԻԼՅԱՄՍ

Մի ծերունի է նստած իր բակում: Նստել է ու բռով ճտերին եգիպտացորենի հատիկներ է նետում: Հանկարծ հուսահատ կչկչոց է լսվում ու տան ետևից գլխապատառ դուրս է թռչում ջահել հավը, իսկ նրա ետևից` աքաղաղը: Հետապնդում է, ցատկում է վրան… բայց հենց տեսնում է կերը, իսկույն բաց է թողնում նրան խաղաղությամբ ու սկսում է կտցել հատիկները: Իսկ ծերունին նայում է և ասում. «Աստված մի արասցե, որ ես էլ երբևէ այդքան սոված լինեմ…»:

«Ցանկության տրամվայը»

ՍԻԱՄԱՆԹՈ

ՄԱՀՎԱՆ ՏԵՍԻԼՔ
     
     Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ…
     Քաղաքներուն մեջ և քաղաքներեն դո՜ւրս.
     Եվ բարբարոսներն արյուններով կդառնան
     Մեռելներուն ու ոգեվարներուն վրայեն
     Ագռավներու բազմություններ կանցնին վերերեն
     Արյունոտ բոերաններով ու գինովի քրքիջներով…
     Ցամաքահով մը կիսամեռները զայրույթով կխեղդե, 
     Ու պառավներու անջայն կարավաններ
     Շտապով կփախչին լայն ճամփաներեն…։
     Գիշերին մեջեն արյուններուն ալիքը կբարձրանա
     Ծառերուն հետ շատրվաններ ուրվագծելով, 
     Ու ամեն կողմե սոսկումով կսուրան հալածված՝
     Նախիրները հրդեհվող ցորյաններուն մեջեն…
     Փողոցներուն մեջ մորթված սերունդներ կտեսնեմ, 
     Եվ ամբոխներ անպատմելի սրածութենե դարձող.
     Արևադարձային տաքություն մը կբարձրանա
     Հրդեհի տրված ազնվական քաղաքներեն…
     Ու մարմարի ծանրությունով իջնող ձյունին տակ
     Ավերակներուն և մեռելներուն մենությունը կմսի, 
     Օ՜, մտի´կ ըրեք սա սայլերուն ճռնչյունն ահավոր, 
     Իրենց վրա դիզված դիակներուն տակ, 
     Ու սգավոր մարդերուն աղոթքներն արցունքոտ, 
     Որ կածանե մը դեպի համայնափոսերը կերկարին։
     Մտիկ ըրե՜ք հոգեվարքներուն ձայները վերջին

     Հովին հարվածներուն մեջ, որ ծառերը կջարդե, 
     Օ՜, մի´ մոտենաք, մի´ մոտենաք, մի´ մոտենաք, 
     Չըլլա որ մոտենաք գերեզմաննոցներուն և ծովուն, 
     Կարմիր ջուրերուն վրա նավեր կնշմարեմ հեռուն, 
     Մեռելներու կուտակումներ անոնց մեջ կան, 
     Ու ցավեն գալարվող ալիքներուն վրա
     Գանգեր ու սրունքներ ինծի կերևան…
     
     Մտիկ ըրե՜ք, մտիկ ըրե՜ք, մտիկ ըրե՜ք
     Փոթորիկին գոչը ծովուն ալիքներուն մեջ, 
     Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ…

     Մտիկ ըրե՜ք, մտիկ ըրե՜ք, մտիկ ըրե՜ք
     Մահաձայն ոռնումը զարհուրյալ շուներուն, 
     Հովիտներեն ու գերեզմաններեն ինծի հասնող, 
     Օ՜, պատուհանները փակեցեք ու աչքերնիդ ալ, 
     Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ…

ԴԱՆԻԵԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆԻ ՆԱՄԱԿԸ ԱՆԾԱՆՈԹՈՒՀՈՒՆ

1907, ապրիլ- մայիս, Գենտ

Սիրելի  maman

Երբ մոտեցավ մեկնելուդ ժամը, իմ զգացողությունը ինձ արդեն հեռացրել էր քեզնից։ Լուսամուտից ես տեսա, թե ինչպես դու կառք նստեցիր։ Սիրտս  ուժգնորեն բաբախում էր, կուլ էի տալիս արցունքներս։ Քո մեկնումի պատճառած սարսուռը ավելի ուժգին էր, քան երբ առաջին անգամ տեսա քեզ։ Բավական է, որ ես մտածեմ քո մասին և անմիջապես զգում եմ դատարկություն տանը և սրտումս։ Երկրորդ անգամ է, որ կորցնում եմ մի maman, որի հիշատակը ակնածանքով կպահեմ իմ ջերմեռանդ հոգում, այնպես, ինչպես պահում են սրբապատկերը աղոթագրքում։ Հաճախ, անհանգստությունից և բանաստեղծական ցնորքից խոովահույգ, կարծես լսում եմ քո թույլ ձայնը և միալար հազը, որոնք ինձ հիշեցնում են քո տառապանքը և տանջում հոգիս:

Երբեմն ինքս ինձ հարցնում եմ, արդյոք նա բուժվե՞լ է, արդյոք գթության քույրերը կկարողանա՞ն նրան բուժել։ Հարցնում եմ և քո անվան շողերով լցված, տենդորեն դուրս եմ գալիս և անցնում տիկ. Wohens-ի մոտ, քո մասին լուրեր իմանալու և իմ նորություները հաղորդելու, որ նա քեզ հայտնի։

 Հարգանոք՝ Դանիել Վարուժան:

ՖԱԶԻԼ ԻՍԿԱՆԴԵՐ

Դե ինչ, եթե մեզնից հեռանում են այն բոլորը, ինչ մենք սիրել ենք, բոլորը, որ մեզ լուսավորել են հույսի, արիության, քնքշության, վեհանձնության շողով, երբ մեզ լքում են այդ բոլորը, ես պատրաստ եմ նույնիսկ հիմարությանը սեղմել իմ կրծքին, քանի որ հիմարությունը ևս մարդու մի մասնիկն է, և եթե մարդուց ուրիշ ոչինչ չի մնացել, ես առավել ևս պատրաստ եմ փարվել նրան որդիական թախիծով: Չէ՞ որ նա իր աչքերով տեսել է, իր ականջներով լսել է բոլորին, ում մենք կորցրել ենք, և ես ինչպե՞ս չգնահատեմ մեր կյանքի վերջին վկային…