Երբ բոլորը կողմ են, իսկ մերոնք` դեմ

Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովն ինչպես խոստացել էր` այնպես էլ արեց: ԵԽԽՎ Բյուրոյի նիստում որոշում կայացվեց վերստեղծել Ղարաբաղի հարցով ենթահանձնաժողովը: Ամիսներ շարունակ գործադրված ջանքերը` թույլ չտալ մեռած մարմնի վերակենդանացումը, անհաջողությամբ պսակվեց: Նոր ենթահանձնաժողովի կազմում կընդգրկվեն ԵԽԽՎ Մոնիթորինգի հանձնաժողովում Ադրբեջանի ու Հայաստանի հարցերով համազեկուցողները, երկու երկրների ընդդիմությունից և իշխանությունից ԵԽԽՎ-ում ներկայացված պատգամավորներ, իսկ ենթահանձնաժողովի նախագահ նշանակվեց իսպանացի պատգամավոր, «Եվրոպայի դեմոկրատների և լիբերալների ալյանս» խմբի անդամ Ջորդի Խուգլա ի Կոստան:
Վճռորոշ նիստի նախօրեին հայկական պատվիրակությունը մի վերջին փորձ էլ կատարեց կացությունը փրկելու համար` նամակ հղելով Բյուրոյի անդամներին, որտեղ ասվում էր, թե ինչու է անընդունելի նման հանձնաժողովի գործունեությունը: Սակայն, ինչպես հետո պարզվեց, տեղի էր ունեցել ընթացակարգային խախտում: Ըստ սահմանված կարգի, քարտուղարությունը պարտավոր էր նամակը պաշտոնապես հանձնել Բյուրոյի անդամներին, որպեսզի նրանք քվեարկության օրը ձեռքի տակ ունենային պարզաբանումներով ու վերապահումներով լրացված այդ շարադրանքը: Միայն թե քարտուղարությունը դա չէր տրամադրել: Հիմա արդեն դժվար է ասել, թե միտումնաբար կամ անփութությամբ արված բացթողումը կարո՞ղ էր արդյոք որևէ կերպ իր ներգործությունն ունենալ արդյունքների վրա: Փաստ է միայն, որ Բյուրոյում բոլորը, բացառությամբ հայկական պատվիրակության անդամների, կողմ քվեարկեցին Ղարաբաղի հարցով ենթահանձնաժողովի ստեղծմանը: Այդ համերաշխ միասնության մեջ աննկատ անցավ մեկ այլ խախտում ևս` ենթահանձնաժողովի նախագահի նշանակումը: Բանն այն է, որ կատալոնցի պատվիրակը նույնիսկ հարկ չէր համարել ժամանել` մասնակցելու ԵԽԽՎ նստաշրջանին: Իսկ նման ինքնավստահությունը կարող էր ունենալ մեկ բացատրություն` նշանակման երաշխիքները տրվել էին նախապես:
Այսօր հայ խորհրդարանականները կատարվածի ողջ մեղքն ու պատասխանատվությունը բարդում են ԵԽԽՎ ազգությամբ թուրք նախագահ Մևլութ Չավուշօղլու վրա, մյուսներն էլ եղածը որակում են իբրև հայ դիվանագիտության ցավալի պարտություն: Բայց արդյո՞ք այդ պարտությունը միայն մերն էր:
Այս հարցին անաչառ պատասխան գտնելու համար եկեք վերհիշենք, թե հայկական կողմի ժխտողական դիրքորոշման հիմքում ի՞նչ փաստարկներ էին ընկած: Առաջին հերթին հայերն այն կարծիքին էին, որ անհրաժեշտ է նախ հասնել երկու անհաշտ պատվիրակությունների դիրքերի մերձեցմանը, և նոր միայն խոսել մեկ ընդհանուր հարկի տակ համագործակցելու, քննարկումներ անցկացնելու ու տեսակետներ ներկայացնելու մասին: Սա կարող էր նաև որոշ առումով մեղմել այն փոխադարձ ագրեսիվ մեղադրանքների հեղեղը, ինչը մշտապես անիմաստ էր դարձնում ցանկացած երկխոսություն: Հայկական կողմի հաջորդ փաստարկն այն էր, որ հիշյալ հանձնաժողովի վերստեղծմամբ ԵԽԽՎ-ն անխուսափելիորեն առնչվելու է ղարաբաղյան այն խնդիրներին, որոնք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների մանդատի ու իրավասությունների շրջանակներում են, իսկ դա կարող է նշանակել ոչ այլ բան, քան անընդունելի քայլ, ինչը շեղելու է ԼՂ խնդրի քննարկումը Մինսկի խմբի ձևաչափից: Իր հերթին այդ կողմնակի միջամտությունը կարող է Ադրբեջանի մոտ առաջացնել պատրանքներ, թե իր ձեռքերն ազատ են արձակված և այսուհետ թույլատրելի է օգտագործել այլ ձևաչափերը՝ բանակցություններում սեփական դիրքերն ուժեղացնելու նպատակով։ Մի խոսքով, ենթահանձնաժողով ասվածը սոսկ ծուղակ է ու լայն ասպարեզ ագրեսիվ հռետորության համար:
Ի դեպ, առիթը չափազանց հարմար էր վերհիշելու նախորդին և ցրելու այն թյուր կարծիքը, թե նախկինում ստեղծված ենթահանձնաժողովի աշխատանքները դադարել էին սոսկ այն պատճառով, որ դրա նախագահ Ռասսել Ջոնսոնը մահացել էր: Իրականում Ջոնսոնի կենդանության օրոք էլ այդ մարմինը էական ոչինչ չէր անում, չկարողացավ արձանագրել որևէ արդյունավետ տեղաշարժ, բայց փոխարենը մեծապես «նպաստեց» հայկական և ադրբեջանական պատվիրակությունների միջև թշնամական մթնոլորտի խորացմանը:
Նման հիմնավորումների ու փաստարկումների պայմաններում հայերի համար դեռևս անպատասխան է մնում հարցն այն մասին, թե ինչու՞ նիստում կողմ քվեարկեցին նաև միջնորդ երկրները ներկայացնող պատվիրակները, այնինչ քվեարկությունից օրեր առաջ նրանք պաշտպանում էին հայկական տեսակետը: Վերջնական պատասխան չունի նաև այն հարցը, թե ո՞րն է լինելու մեր պատասխանը Չավուշօղլուին: Նախապես ասվում էր, թե անցանկալի ելքի դեպքում Հայաստանը պարզապես կբոյկոտի ենթահանձնաժողովի աշխատանքները, իսկ կողմերից մեկի բացակայությունն ինքնաբերաբար այդ մարմնի գործունեությունը կվերածի պարապ մտավարժանքների հարթակի: Արդեն ասվել է այն մասին, որ առաջիկայում պատվիրակության անդամները խորհրդակցություններ կանցկացնեն հանրապետության քաղաքական ուժերի հետ, որից հետո միայն հանդես կգան համապատասխան հայտարարությամբ:
Իսկ մինչ այդ հավելենք հետևյալը. սպասվում է, որ ԵԽԽՎ-ում ապրիլյան նստաշրջանի ժամանակ քննարկվելու է ԼՂ հարցերով ենթահանձնաժողովի ղեկավարի տարածաշրջան այցելելու հարցը։

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ՎԱՀԵ ԳՈԴԵԼ

Ես գրում եմ. ես կառուցում եմ իմ բանտը: Լեզուն իմ բանտն է: Եթե փակվում եմ բանաստեղծության մեջ, եթե բանտվում են բառերի տան մեջ` գրության ոսկեզօծ բանտում, որովհետև ես կարող եմ փրկվել միայն այդ գնով, ես սահմանափակվում եմ և սահմանազանցում: Ես փակվում եմ ու կոտրում դռները: Ստեղծագործումն ազատարար է այն չափով, որ չափով որ բռնադատիչ է… Պոետական ազատությունը կամ, Միշել Դեգիի բառերով ասած` «պոեզիայի թեթևությունը հնարավորություն է տալիս բառերի միանշանակությունը շեշտելու և արտահայտելու, որպեսզի դրանց կապը վերահաստատվի` մեջտեղ բերելով պարտադրանքը, որ մշտապես ներկա է խաղի կանոնների մեջ»: Գերությունը և ազատագրումը կազմում են մի անբաժանելի զույգ: Գերությունն ինձ բանտում է այնքանով, որքանով որ ինձ ազատ է արձակում: Ես շղթայում եմ բառերն իրար, որ կարողանամ ազատագրվել իմ շղթաներից…
Բայց սա նաև իմ ցիրուցան, իմ տաղտղնված մարմինը վերաշինելու համար է, որպեսզի վերստանամ իմ միասնությունը, իմ էությունը, իմ ինքնությունը: Ու գրում եմ լոկ մի նպատակով, որ կարողանամ գտնել, հավաքել իմ բեկորները: Ես միաժամանակ Իզիսն եմ ու Օզիրիսը: Վերը և վարը: Դուրսը և ներսը: Սևը և ճերմակը: Աղեղը և թիրախը… Ես ուզում եմ իրար հաշտեցնել ջուրը և կրակը, ու ես գրում եմ առանց գրիչը թղթից կտրելու, զուգ աչքերս փակ ու շնչակտուր: Կույր տեսանող, հալածված որսորդ, տրորված սրտով ես թափառում եմ տրորված ուղիներից հեռու: Ես օգնում եմ, որ գետը դուրս գա իր մահճից: Հոսանքն ի վար, հոսանքն ի վեր ես իմ կրակներն եմ բորբոքում: Գրել` նշանակում է մտնել բանաստեղծության մենաստանը, լռության կարգը, մահ շինել, լինել արշավանքի վայր: Գրել` նշանակում է ճողոպրել, սիգալ, դուրս գալ ծով` փախուստը գլուխ բերել…

ԿԱՄԻԼԼՈ ՍԲԱՐԲԱՐՈ

* * *
Աղջիկը վազում է
ծառերի միջով:
Իր ուսերին
մի ծանրություն ունի միայն`
ալ ժապավեն և ոսկե ծամ:

Ու երգի պես սիրուն-թեթև
անցնում է այս ծառուղով
և ժպտում է, քանզի գիտե,
որ իրենից ավելի մեծ
հարստություն
երազում չի տեղավորվի:

Մենք, որ բառից բացի չունենք
ուրիշ ոչ մի հարստություն,
ոչ ժապավեն և ոչ էլ հույս,
որ գումարվի սրտի հևքին,
պիտի այսպես լուռ համբերենք,
մինչև լցվենք բերնեբերան
մեր ունեցած հարստությամբ:

Թարգմ. Գ. Բաղդասարյան

ԿԼՈԴ ՀԵԼՎԵՑԻՈՒՍ

Սերը ճշմարտության նկատմամբ այն գտնելու առավել բարենպաստ պայմանն է: Հայրենիքի սերը համատեղելի է ամբողջ աշխարհի նկատմամբ սիրո հետ: Գիտելիքների լույսը ձեռք բերած ժողովուրդը դրանով վնաս չի պատճառում իր հարևաններին: Ընդհակառակն, պետություններն ինչքան լուսավորյալ են, այնքան ավելի շատ են միմյանց գաղափարներ հաղորդում և այնքան ավելի շատ է մեծանում համաշխարհային մտքի ուժն ու գործունեությունը: Յուրաքանչյուր երկրում մարդկանց ձևավորելու արվեստը այնպես սերտորեն է կապված կառավարման ձևի հետ, որ հասարակական դաստիարակության գործում հազիվ թե հնարավոր է որևէ զգալի փոփոխություն առանց բուն պետական կարգի փոփոխությունների:
Դաստիարակությունը գլխավորապես պետք է մեր սրտերում սերմանի անհատի և հասարակության համար օգտակար սովորույթներ: Մարդիկ ոչ թե ծնվում, այլ դառնում են այն, ինչ կան: Մարդկանց անհրաժեշտ է խառնվածքի, փորձի, բանականության վրա հիմնված մարդկային բարոյականություն: Հասարակությունը ճանաչում ու հարգում է միայն այն արժանիքները, որոնք ապացուցված են գործնականում: Ով ցանկանում է ճշգրիտ իմանալ, թե ինքն ինչ արժե, դա կարող է իմանալ միայն ժողովրդից և, հետևաբար, իրեն պետք է հանձնի նրա դատին:

ԽՈՒԱՆՆԱ ԴԵ ԻԲԱՐԲՈՒՐՈՒ

Սպասում

Օ, վուշ, հասունացիր, որ ես սավան գործեմ,
Իմ սիրածը հեռվից ինձ մոտ պիտի դառնա,
Այդ սավանի վրա հանգիստ առնի թող նա,
Եվ կոպերը հոգնած թող քնքշորեն գոցվեն:

Օ, վարդ, վերև պարզիր քո բոցերը թաքուն,
Թող թերթիկները քո արևի տակ ժպտան,
Շնչառությունն իրենց, իրենց բույրը թող տան
Սիրեցյալիս, երբ նա հեռուներից գա տուն:

Սիրո դարբնոցներում թող շղթաներ կռեն,
Սիրո ոսկե շղթա և անկշիռ կապանք,
Թող չգնա ինձնից իմ սիրեցյալը թանկ,
Թող ես գրկեմ նրան ու քնքշորեն լռեմ:

Կակաչներով պիտի ես զարդարեմ այգիս,
Որ ճամփաները հին էլ չկանչեն նրան…
Կիրք իմ, նրան կապիր` ամուր, պարան- պարան,
Քնքշություն իմ, շան պես դռան առաջ պառկիր…

Թարգմ. Վ. Դավթյան

ԹԵ ԻՆՉՊԵՍ ՇԻՐԱԶԸ ԳՅՈՒՂ ԱՆՎԱՆԱՓՈԽԵՑ

Հովհաննես Շիրազի գրչին պատկանող յուրաքանչյուր վավերագիր ամբողջացնում է բանաստեղծի ու հայրենասերի կերպարը, և դրանց շարքում իր ուրույն տեղը կարող է ունենա նաև այս անտիպ նամակը, որի մասին էլ ուզում ենք պատմել ընթերցողին:
70-ականների կեսերին Արարատի շրջանի Թայթան (այժմ` Վանաշեն) գյուղում, որտեղ գերազանցապես վանեցիներ են ապրում, նախատեսված էր հիմնել Ավարայրի հերոսամարտին նվիրված հսկա մի հուշահամալիր: Եվ ահա այդ օրերին գյուղ է այցելում Հովհաննես Շիրազը, հանդիպում իր երկրպագուներին, ծանոթանում գյուղի կոլտնտեսության նախագահ Հարություն Խաչատրյանի հետ, որն էլ բանաստեղծին ներկայացնում է կառույցի մտահղացումը: Հրապուրված այդ գաղափարով, վերադառնալուց օրեր անց Շիրազը Հ. Խաչատրյանին է հասցեագրում հետևյալ նամակը: Աշակերտական տետրի էջին կարմիր թանաքով արված գրությունը տարեթիվ չունի, սակայն բովանդակությունից ելնելով` դժվար չէ կռահել, որ այն գրված պետք է լինի 1978 թ. նախօրեին, քանի որ այս թվին Թայթանը վերանվանվեց Վանաշեն:
«Սիրելի իմ նորածանոթ Հարություն: Ուրախ եմ, որ այժմ գիտեմ քեզ, ձեռնարկածդ գործը վկայողն է հոգուդ հայեցի ազնվության… Եվ հուսով եմ, որ անշտապ կերպով գլուխ կբերեք մեծ ու քաջն Վարդանին, սուրբ Ավարայրին նվիրված (քո գլխավորած գյուղի մոտերքում) արդեն հիմնվող հուշարձանը, բայց կրկին ահա խնդրում եմ, որ անպայման, նորից անպայման քանդակել տաս անմահ Վարդան Մամիկոնյան սպարապետի գլոիխը պարսպին կամ կամարագլխին… անպայման:
…Առանց դրան ուխտատեղի չի դառնա այդ Կառույցը: Այսպես եմ գրում, վասնզի ճարտարապետը մեծ սրտով չընդունեց առաջարկությունս: Կգամ, հենց որ խնդրածս վարդանակերտվի պատին- ճակատին մեծ ու հայափրկիչ ճակատամարտի ոսկեհուշով… Իսկ գյուղի հին ու եղկելի օտարածին անունը փոխել տուր ու դիր, ասենք, Վանատուն կամ Վանանուշ, կամ Վանակերտ, կամ Վանավարդ, կամ Վանահուշ, կամ Վանաբերդ, կամ Վանահույս, քանի որ բնակիչները Վանից են գաղթել: Այսպես, ուրեմն, ողջույն ողջ հայությանը…
Հ.Շիրազ »:
Ճիշտ է, գյուղը վերանվանելիս, չգիտես ինչու, բանաստեղծի հիշատակած յոթ անուններից միայն առաջին արմատը հիշեցին, բայց եղածը եղած է: Իսկ ահա Ավարայրի ճակատամարտին նվիրված հուշարձանը դեռ մնում է որպես Շիրազի չիրականացած իղձ ու ցանկություն:

Հ. ՉԱՐԽՉՅԱՆ

Էսթետիկական, թե՞ քաղաքական դրդապատճառներ

Պետք է արժանին մատուցել թուրքերին, որոնք ունեն չնչին բանից մեծ սկանդալներ ու աղմկահարույց իրավիճակներ ստեղծելու հմտությունը: Արդեն նույնիսկ դժվար է մտապահելը, թե քանիերորդ անգամ է նրանց հաջողվում մեզ ( և ինչու՞ միայն մեզ) ներքաշել անպտուղ բանավեճերի մեջ: Դրա վերջին ու վառ ապացույցներից մեկն էլ դարձավ հայ և թուրք ժողովուրդների բարեկամությունը խորհրդանշող հուշարձանի շուրջ ծավալված իրարանցումը, որ հրահրվեց Թուրքիայի վարչապետ Թայիփ Էրդողանի կողմից ու ձնագնդի պես գլորվելով վերածվեց հսկա մի զանգվածի:
Հիշեցնենք, որ հունվարի սկզբին Կարս կատարած այցի ժամանակ Էրդողանն այդ արձանն անվանեց «այլանդակ» և «ոչնչացման ենթակա»: 30 մետր բարձրություն ունեցող, շուրջ 1500 տոննա կշռող հուշարձանը, որ գտնվում է Հայաստանի սահմանից 40 կմ հեռավորության վրա, մտահղացվել էր դեռևս 2005 թվականից, երբ նման որոշում ընդունեց Կարսի նախկին քաղաքապետ Նայիֆ Ալիբեյօղլուն: Վերջինս Հայաստանի հետ հաշտեցման վճռական կողմնակից էր, թեև նրա այդ նախաձեռնությունը հենց սկզբից էլ կատաղեցրեց թուրք ազգայնականներին: 2009-ի օգոստոսին Թուրքիայի մշակույթի և զբոսաշրջության նախարար Էրթուղրուլ Գյունայը նույնպես խոսեց հայ-թուրքական համատեղ հուշարձան կառուցելու գաղափարի մասին: Սակայն Էրդողանի ժխտողական քայլը ոչ միայն մոռացության մատնեց նախկին բարի ձգտումները, այլև ճանապարհ բացեց ամեն կարգի շահարկումների համար:
Այն, ինչ այժմ կատարվում է հուշարձանի շուրջ, և տխուր է, և միաժամանակ զավեշտալի: Էրդողանի խոսքերից հետո Թուրքիայում բոլորը շտապում են Կարս՝ տեսնելու «հրեշավոր» կոթողը։ Թուրքական Samanyolu-ի փոխանցմամբ՝ Ստամբուլից, Իզմիրից, Անկարայից, Վանից ու երկրի այլ քաղաքներից ամեն օր Կարս են ժամանում հարյուրավոր քաղաքացիներ, ովքեր դիտում են թուրք քանդակագործ Մեհմեդ Աքսոյի աշխատանքը և ակտիվ կերպով քննարկում՝ արժե՞ այն քանդել, թե ոչ։ Այս ընթացքում Թուրքիայի մի խումբ մտավորականներ ու արվեստագետներ բողոքի ակցիա իրականացրեցին, որի ընթացքում քննադատեցին վարչապետին: «Էրդողանը պետք է արվեստագետներից և ժողովրդից ներողություն խնդրի ու այլևս արվեստագետին նման վիրավորանք չհասցնի: Հակառակ դեպքում, արվեստի և խոսքի ազատության դեմ այս անհանգստացնող զարգացումները անպատասխան չեն մնա»,-ասվում էր մտավորականների հայտարարության մեջ: Այլ կերպ ասած, վերջիններիս հոգսը արվեստագետի վիրավորված արժանապատվությունն էր, այլ ոչ թե հայերի խնդիրները:
Խորհրդարանի պատգամավոր Էրջան Կարակասը հուշարձանը գնահատեց որպես «հակաթույն» Ցեղասպանության հուշարձաններին ու կոչ արել Էրդողանին փոխել իր որոշումը: Արձանի հեղինակ Մ. Աքսոյը վարչապետին համեմատեց Աֆղանստանում Բուդդայի արձանը ոչնչացրած «Թալիբանի» հետ: Քննադատության իր բաժինը ստացավ նաև Թուրքիայի արտգործնախարար Դավութօղլուն, ով իր աջակցությունն էր հայտնել Էրդողանին` ասելով, որ հուշարձանը սելջուկյան, օսմանական և ռուսական բնութագիր է տալիս քաղաքին:
Հատկանշական էր հատկապես դրսի մամուլի արձագանքը: Ֆրանսիական «Le Monde»-ը գրում էր, որ Էրդողանի վերջին զոհը դարձավ անմեղ արձանը, իսկ նրա արտահայտությունը զարմանք է առաջացնում, «քանի որ արվել է Մուստաֆա Քեմալի հազարավոր հուշարձաններով այլանդակված երկրում, սակայն պատճառը ոչ այնքան արձանի գեղագիտությունն է, որքան գտնվելու վայրը»: Հայտնի «The Economist» ամսագիրը նկատեց, որ վարչապետի հայտարարություններից իսլամական ուղղափառության «հոտ է գալիս», իսկ «The Wall Street Journal» պարբերականի կարծիքով, Էրդողանը պահանջել է քանդել Թուրքիայի և Հայաստանի բարեկամությունը խորհրդանշող հուշարձանը` դրանով իսկ ցույց տալով սահմանի բացման գործընթացի և երկու հարևան երկրների հարաբերությունների կարգավորման ճգնաժամի խորացումը:
Կասկածից վեր էր, որ Հայաստանում հակազդեցությունը պիտի լիներ շատ ավելի բուռն ու հիվանդագին: Մենք կշրջանցենք այն բոլոր բնորոշումներն ու հայհոյանքները, որոնք այդ օրերին հնչում են մամլո սրահներում և եթերում` հիշատակելով ընդամենը Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանի խոսքը, ով ափսոսանք հայտնեց թուրք գործընկերոջ հայտարարության կապակցությամբ և նշեց, որ դա ևս մեկ խոչընդոտ է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ճանապարհին: Սրան ի պատասխան Ահմեդ Դավուօղլուն հակաճառեց, թե դա Թուրքիայի ներքին գործն է և ապա հավելեց, որ «Էրդողանի հայտարարությունն այն մասին, որ հուշարձանը պետք է ապաոնտաժվի, թելադրված են բացառապես էսթետիկական դրդումներով ու քաղաքական որևէ ենթատեքստ չկա»:
«Էսթետիկական» փաստարկին երկար կյանք վիճարկված չէր, քանի որ հաշված օրեր հետո Կարսի իշխանություններն արդեն պնդում էին, որ իբր հուշարձանը կառուցվել է օրենքների խախտմամբ, իսկ դրա քանդումը բխում է նույն օրենքների պահպանումից: Մի խոսքով, հուշարձանի քանդումը ներկայացվում էր «զուտ իրավական և ոչ մշակութային որոշում»: Հավանաբար վաղը թուրքերը դրա համար մի երրորդ հիմնավորում էլ գտնեն, սակայն ինչպես իրավացիորեն նկատեց Թուրքիայի խորհրդարանի ընդդիմադիր պատգամավոր Շենոլ Բալը, եղածը սոսկ «քաղաքական շոու» է: «Վարչապետը հրաշալի գիտի, որ բնակչությունը դժգոհ է այդ հուշարձանից և այժմ օգտագործում է այդ գործոնը քաղաքական պայքարում: Այդ հուշարձանն այստեղ մի քանի տարի կանգնեցված է, և դրա մասին հիշում են միայն ընտրություններից առաջ»,- Trend գործակալությանն ասել էր Բալը: Իսկ որ այդ շոուն ունի նաև իր երկրորդ` հայ-թուրքական շերտը, սա նույնպես կասկած չի հարուցում:
Համաձայն վերջին տեղեկությունների, Կարսում գտնվող հուշարձանը մոտ ժամանակներս տեղափոխվելու է Իզմիրի Քարշիյաքայի շրջան: «Թուրքիան չպիտի հուշարձաններ քանդող երկրի համբավ ունենա»,- ասել է Քարշիյաքայի քաղաքապետը, ով, ի դեպ, ընդդիմադիր Հանրապետական Ժողովրդական կուսակցության անդամ է: Սակայն նույնիսկ քաղաքապետի այդ «հերոսական» արարքը հազիվ թե նրա երկրին փրկի ավերողի ու ոչնչացնողի անպատվաբերի համբավից:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ԹՈՄԱՍ ԿԱՐԼԱՅԼ

Ամեն մի աշխատանք ազնիվ է, և ազնիվ է միմիայն աշխատանքը: Մարդը կատարելագործվում է աշխատանքի օգնությամբ: Մարդը դրսևորվում է իր գործողություններում, այլ ոչ թե մտքերում, որքան էլ ազնիվ լինեն այդ մտքերը: Ցանկացած ազնիվ գործ սկզբում թվում է անհնարին: Երանի նրան, ով գտել է իր գործը, թող նա ուրիշ երանություն չորոնի: Նա ունի գործ և կյանքի նպատակ: Այն մարդը, ով ցանկանում է աշխատել և իր համար գործ չի գտնում, ամենատխուր պատկերն է, որ մենք ստանում ենք երկրագնդի վրա երջանկության անհավասար բաշխումից: Մեր գլխավոր խնդիրը ոչ թե այն է, որ մեր հայացքն ու ուշադրությունը սևեռենք այն բանին, ինչը գտնվում է մշուշապատ հեռվում, այլ այն, որ կատարենք այնպիսի գործեր, որոնք գտնվում են անմիջականորեն մոտիկ, մեր առջև: Ամենասարսափելի անհավատությունը ինքդ քեզ չհավատալն է: Ամենատհաճ զգացումը սեփական անզորության զգացումն է: Թող սխալներն ու կեղծ ձևերը քեզ չշփոթեցնեն: Ոչ մի բան այնպես չի սովորեցնում, ինչպես սեփական սխալի գիտակցումը: Դա ինքնադաստիարակության գլխավոր միջոցներից մեկն է:
Ամենաբարեհաճ ճակատագիրն անգամ ծույլ, անշարժ մարդուց հաստոց չունեցող ամենաջանադիր բրուտի նման ոչ մի բան չի ստեղծի, բացի խոտանից: Հենց որ դու բախվես տգիտության, հիմարության և կոպտության հետ, հարձակվիր դրանց վրա անդադար կերպով, առանց հանգստի, քանի դեռ կենդանի ես` հարված հարվածի ետևից հասցրու դրանց: Եթե դու բախվել ես ստի հետ` ոչնչացրու այն: Սուտը հենց միայն նրա համար գոյություն ունի, որպեսզի իրեն ոչնչացնեն:

«Ոչ մի թիզ հող թշնամուն»

Նախագահ Ս. Սարգսյանը ընդարձակ հարցազրույց է տվել «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանին, որտեղ հիմնականում խոսել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման և այդ խնդրում Ռուսաստանի դերակատարության մասին: Նրա խոսքից առանձնացնենք երեք կարճ հատվածներ, որոնք ներքին տրամաբանական կապ ունեն, իսկ դրա հետ մեկտեղ` նաև բազում ընդդիմախոսներ: Առաջին միտքը հետևյալն է. «Ես վստահ եմ, որ հնարավոր է խուսափել պատերազմից»: Այնուհետև նախագահն ասում է. «Ռուսաստանը լիովին ունակ է զսպել և սպառազինությունների մրցավազքը մեր տարածաշրջանում, և ռազմական գործողությունների վերսկսումը»: Իսկ ահա վերջին հատվածում Սարգսյանը նշում է. «Եթե Հայաստանի ժողովրդի և ղարաբաղցիների կարծիքը հարցնեն, ապա, բնականաբար ոչ-ոք նույնիսկ մեկ սանտիմետր հող չի ցանկանա վերադարձնել»։
Նախագահի նման լավատեսությունը, որ մի դեպքում պիտի հիմնված լինի սեփական երկրի հնարավորությունների, իսկ մյուս դեպքում` մեծ դաշնակցի աջակցության վրա, որքան էլ տարօրինակ թվա, քիչ համակիրներ ունի հենց բուն Ռուսաստանում: Ասենք ավելին, ռուսները հատկապես վերջին շրջանում ծայրահեղ հոռետեսությամբ են տրամադրված և մեկը մյուսի ետևից զգուշացնում են մեզ այդ մասին: Մեջբերենք դրանցից մի քանիսը: Այսպես, Քաղաքական տեխնոլոգիաների ռուսաստանյան կենտրոնի փոխնախագահ Սերգեյ Միխեևը կարծում է, որ այսօրվա դրությամբ ղարաբաղյան կարգավորման մեջ միակ իրական խնդիրը զանգվածային արյունահեղության կանխումն է, իսկ այն կարող է շատ ավելի զանգվածային լինել, քան՝ թվում է: Նրա տեսակետը բաժանում է Ռուսաստանի Պետդումայի պատգամավոր, քաղաքագետ Սերգեյ Մարկովը, ըստ որի լարվածությունը Ղարաբաղի շուրջ նկատելիորեն աճել է ու այդ միտումը շարունակվում է, ինչն առանց հետևանքների չի մնա:
Ռուասաստանի Արևելագիտության ինստիտուտի Կովկասի ու Կենտրոնական Ասիայի բաժնի աշխատանքային խմբի համակարգող Ալեքսանդր Սկակովն էլ ավելի խիստ է իր գտնահատականներում` կարծելով, որ յուրաքանչյուր ամիս ավելանում է Լեռնային Ղարաբաղում մարտական գործողություններն սկսելու հնարավորությունը, և դրա մասին են վկայում բազմաթիվ գործոններ: Վերջինս գտնում է, որ մինչև ամառ ռազմական իրադարձություններ պետք չէ սպասել, սակայն դրանից հետո երաշխիքներ չկան:
Այս անորոշության բացը գալիս է լրացնելու «Նեզավիսիմայա գազետա» պարբերականում օրերս հրապարակված հոդվածը, համաձայն որի Ադրբեջանը պատրաստվում է լայնածավալ ռազմական գործողությունների: «Հավանաբար, ադրբեջանական զորքերի կողմից «գրավյալ տարածքների ազատագրման» փորձ կձեռնարկվի 2011թ. վերջում կամ, հավանաբար, 2012թ. ամռանը»,- գրում է թերթը:
Ինչպես տեսնում ենք, այն ռուսները, ովքեր, ըստ նախագահի, եթե ցանկանան` կարող են զսպել ռազմական գործողությունների վերսկսումը, առայժմ այնքան էլ վճռական տրամադրված չեն: Իսկ նրանց պեսիմիզմի ջրաղացին ջուր են լցնում եվրոպացի քաղաքական գործիչները, որոնք վերջին շրջանում նույնպես ընդգծված ուշադրություն ու ակտիվություն են հանդես բերում: Օրերս ԵԱՀԿ գործող նախագահ Աուդրոնյուս Աժուբալիսը հայտարարեց. «Ինձ անհանգստացնում են ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի ռեժիմի խախտման դեպքերը»: Նրանից ետ չմնաց Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Պիտեր Սեմնեբին, որի գնահատմամբ, Ղարաբաղի շուրջ ստեղծված իրավիճակը և յուրաքանչյուր միջադեպ ցույց է տալիս, որ պետք է էլ ավելի շատ ջանքեր ներդնել խնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Վերոհիշյալ միտքը կրկնեց նաև Եվրախորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորնբյորն Յագլանդը` ասելով, որ հակամարտության գոտու իրադրությունը կարող է դուրս գալ վերահսկողությունից, և իր կարծիքը հիմնավորեց զորքերի շփման գծում հրադադարի խախտման հաճախացած դեպքերով ու միջադեպերով:
Վերջին դիտողությունն իրոք համապատասխանում է իրականությանը: Այս փաստի առթիվ նույնիսկ պաշտոնական Ստեփանակերտը հանդես եկավ հատուկ հայտարարությամբ` փաստելով, որ
սահմանին արձանագրվել է հակառակորդի կողմից հրադադարի ռեժիմի խախտման աննախադեպ աճ: Իսկ թվերը գալիս են պատկերն ամբողջացնելու: Այսպես, հունվարի 22-ին ու 23-ին ադրբեջանական բանակի առաջապահ ուժերը շուրջ 90 անգամ խախտելով հրադադարը` հայկական դիրքերի վրա արձակել են ավելի քան 300 կրակոց: Հունվարի 24-25-ին 14 անգամ խախտվել է հրադադարի ռեժիմը: Կորուստներով միջադեպքեր արձանագրվեցին Հորադիզի և Աղդամի շրջանի Ջավահիրլի գյուղի մերձակայքում:
Իսկ այս ամենի մասին ի՞նչ են ասում ու մտածում Հայաստանում: Պարզվում է` ոչ մի տագնապալի բան: Ընդհակառակը, ոմանք շարունակում են պնդել, թե ադրբեջանցի զինվորը պատրաստ չէ միայնակ պատերազմի գնալ, նրան առնվազն պետք է Թուրքիայի աջակցությունն ու թույլտվությունը, իսկ Թուրքիան ներկա փուլում պատերազմ չի ուզում` կապված ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին քաղաքական զարգացումների հետ:
Բաքվի` միայնակ կռվի չգնալու թուլությունը դատապարտողները սակայն հաջորդ պահին հենց իրենք են հայտնվում նույն գայթակղության ցանցում, երբ սկսում են խոսել այն մասին, որ ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում Հայաստանի վերջին պայմանավորվածությունները ստրատեգիական գործընկերների հետ թույլ են տալիս ավելի վստահությամբ նայել խաղաղության պահպանման ապագային: Ստացվում է այնպես, որ մենք էլ հույսներս դրել ենք կողմնակի օգնության վրա և անհրաժեշտության դեպքում հազիվ թե կարողանանք ինքնուրույն պատերազմել:
Եվ վերջապես, մեկնաբանելով Բաքվից անդադար հնչող ռազմատենչ հայտարարությունները, շատերն էլ սկսել են դատողություններ անել այն մասին, որ իրականում ոչ ոք պատերազմ չի ուզում, քանի որ դա չի բխում կողմերից որևէ մեկի շահերից` նկատի առնելով տարածաշրջանում թափ հավաքող նոր էներգետիկ նախագծերը: «Դրանց ֆոնին քիչ հավանական է, որ որևէ մեկը թույլ տա ռազմական գործողությունների վերսկսում այդ նախագծերի մոտ»,- պնդում և իրենց ասածին հավատում են որոշ վերլուծաբաններ:
Իսկ միակ ճշմարիտն այն է, որ մենք երբեք չպետք է մեզ ներշնչենք այն գաղափարը, թե պատերազմի վերսկսումն անհնար է, քանի որ դրա հնարավորությունը միշտ կա, իսկ դրա բացառումը կարճատեսություն է ոչ միայն քաղաքական առումով:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ՄԱՄՈՒԼԻ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ

25/01/2011
«ԾԵԾՎԱԾ, ԿԱՂԱՊԱՐԱՅԻՆ ՊԱՏԿԵՐԱՑՈՒՄՆԵՐԻ ԲԵՌԸ ՄԵԶ
ՄՇՏԱՊԵՍ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄ Է ԲԱՑԱՀԱՅՏԵԼՈՒ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ»

Լույս է տեսել գրող, գրականագետ, հրապարակախոս ՀՈՎԻԿ ՉԱՐԽՉՅԱՆԻ «Չարենցի կրակոցը» փաստագրական վեպը: «Մի դեպքում ուղղակի կարելի է ասել, որ գիրքը Չարենցի մասին է,- ասում է հեղինակը,- իսկ այլ դեպքում` որ սա գիրք է սիրո, մեղանչումի, հատուցման ու մարդկային ողբերգության մասին»:
Հովիկ Չարխչյանը հեղինակ է նաև «Սուլամիթա. Սևակի մեծ սերը» երկհատոր կենսապատումի, «Սևակի մահվան առեղծվածը» ուսումնասիրության, «Սիրում եմ քեզ», «Սպարապետ» ժողովածուների:
-Չարենցը հակասական, աղմկահարույց կերպար է, ինչ-որ առումով` չբացահայտված: Այդուհանդերձ, գիրքը, որի վրա աշխատել եք շուրջ վեց տարի, կարծում եմ, առավել լուրջ նպատակներ պետք է ունենա, քան նոր առեղծվածներ առաջ քաշելը:
-Ինձ համար միշտ հրապուրիչ է եղել չարենցյան թեման: Սակայն այդ հրապուրանքն ինքնանպատակ չէ: Թե՛ այս դեպքում, թե՛ նախկինում եղած բազմաթիվ հրապարակումներում խնդիր եմ ունեցել անդրադառնալու գրողի կյանքի և ստեղծագործության հանիրավի շրջանցված, անհայտ էջերին, ընթերցողին մասնակից դարձնելու այն պրպտումներին, որոնք նոր երանգ ու միտք կհաղորդեն Չարենցի բարդ, հակասական վերելքներով ու վայրէջքներով լի կյանքի ճանաչմանը: Հատկապես կարևոր էր ընտրել Չարենցի կյանքի այնպիսի դրվագ, որն առավելապես կբացահայտեր նրա մարդկային էությունը, ճակատագրային շրջադարձերի պահին նրա անհատական ու քաղաքացիական կեցվածքը, զգացմունքային այն ներաշխարհը, որից ոչ միայն ապրումներ, այլև տողեր պիտի ծնվեին: Եվ, ըստ իս, նման բնորոշ ժամանակահատված կարելի է համարել 1926-27 թվականները, երբ Չարենցի կյանքում մեկը մյուսին հաջորդող իրադարձություններն ստեղծում էին լարվածության առավելագույն աստիճան, անելանելի կացությունները ելքեր էին պարտադրում, հակադիր բևեռները ծնում էին դրամատիկ իրավիճակներ: Իսկ երբ նաև տեսնում ես, որ հատկապես այս` առաջին հայացքից հանրածանոթ ու շատերի կողմից շարադրված պատմություններում չափազանց շատ են անպատասխան հարցերը, չբացահայտված փաստերը, թերասացությունները, գրելու պահանջը դառնում է հիմնավորված:
-Սիրո հանրահայտ պատմությունն ի՞նչ նոր լույս է սփռել Չարենց-առեղծվածի վրա: Ո՞րն է գլխավոր ասելիքն ու նպատակը:
-Տեսնել, դիտարկել, քննել Չարենցի անձը, նրա գործն ու վաստակը նոր լույսի տակ, նոր տեսանկյունից, նոր հայացքով, այդ ամենը զուգորդել այն ժամանակահատվածի հետ, որում նա ապրել է, գնահատել ներանձնային հարաբերությունների անդրադարձը մարդու կայացման, ինքնադրսևորման պարագայում: Ծեծված, կաղապարային պատկերացումների բեռը մեզ մշտապես խանգարում է բացահայտելու ճշմարտությունը, ըմբռնելու դեպքերի տրամաբանությունն այնպես, ինչպիսին եղել է իրականության մեջ: Հին նյութն այժմ պահանջում է թարմ աչք, թարմ հպում, առավել խորքային ու հոգեբանական վերլուծություն: Իսկ վեպի սյուժետային զարգացումը լիովին նպաստում է դրան` ձևավորելով հետաքրքիր, բազմաճյուղ պատում:
-Ինչո՞վ է առանձնանում գիրքը, ի՞նչ կարող է տալ սովորական ընթերցողին, չարենցասերին, նաև ուսումնասիրողներին:
-Առանձնանում է առաջին հերթին ժանրային առումով: Ցավոք, փաստագրական վեպը մեր գրականության մեջ մեծ տարածում չունի, մինչդեռ հեղինակին կարող է լայն հնարավորություն տալ` համատեղելու գեղարվեստական խոսքը վերծանման գրավիչ պրոցեսի հետ: Իսկ «Չարենցի կրակոցը» գրքում տեղ գտած յուրաքանչյուր փաստ, իրադարձություն, դրվագ ունեն իրենց նախահիմքը, հավաստի սկզբնաղբյուրն ու պատմական արժանահավատությունը, միևնույն ժամանակ չպարտադրելով ոչ մի պայմանականություն, ոչ մի պրոզայիկ դատողություն: Այս իմաստով գիրքը կարող է օգտակար սկզբնաղբյուր լինել ուսումնասիրողների և չարենցասերների համար, բայց կարող է նաև նույնչափ հաճելի զրուցընկերը դառնալ յուրաքանչյուր շարքային ընթերցողի:
-Արձագանքներն ինչպիսի՞ք են, կա՞ն բացահայտումներ, որոնք կարող են աղմուկի, դժգոհությունների պատճառ դառնալ:
-Առայժմ արձագանքներից դժգոհելու պատճառներ չունեմ: Նախ իմացա, որ գրախանութներին հանձված առաջին խմբաքանակն ամբողջովին սպառվել է, իսկ դա արդեն լավ նախանշան է: Ընթերցողների փոխանցած կարծիքները նույնպես հիասթափվելու առիթներ դեռ չեն տվել: Կարծում եմ` աղմուկից խուսափել այս անգամ էլ չի հաջողվի, ինչպես եղել է իմ նախորդ գրքերի դեպքում: Բանն այն է, որ ես երբեք չեմ փորձում շրջանցել, այսպես կոչված, «նրբանկատ» թեմաները, փաստերը, որոնց մասին շատերը հարկ կհամարեին պարզապես լռել կամ չտեսնելու տալ: Փոխարենը ջանացել եմ դրանք առավելագույնս մատուցել նոր տեսանկյունից` առանց ավելորդ նատուրալիզմի և գռեհկության` առայսօր անհայտ փաստերի ու վկայությունների հիմնավորմամբ:
Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Զայրացած Ազնավուրը և ուրացող Սարկոզին

Աշխարհահռչակ ֆրանսահայ երգիչ, Շվեյցարիայում Հայաստանի դեսպան Շառլ Ազնավուրն այնուամենայնիվ որոշեց իր ուժերը փորձել քաղաքականության ասպարեզում և վերջին օրերին մի քանի աղմկահարույց հայտարարություններ արեց: Դրանք բոլորն էլ այս կամ այն կերպ առնչվում էին հայ-թուրքական հարաբերություններին, միայն թե հատկանշական էի նրանով, որ այս անգամ խիստ կտրական էին և նույնիսկ ինչ-որ չափով ագրեսիվ: Թե ինչով է պետք բացատրել Ազնավուրի նման հանկարծակի ելույթը, և արդյո՞ք սա կարելի է դիտարկել նոր ամպլուայում հայտ ներկայացնելու տեսանկյունից, դժվար է ասել: Բայց որ դրանք անարձագանք ու անհետևանք չեն մնա, նույնիսկ երգիչն ինքը կասկած չունի:
Ելույթ ունենալով Երուսաղեմի համալսարանի սահմանած միջազգային մրցանակի հանձնման արարողության ժամանակ, Ազնավուրը դառը խոսքեր արտասանեց թուրքերի հասցեին, հայտարարեց, թե միայն վերջին տարիներին է ի հայտ եկել Թուրքիայի «քարանձավային հակասեմիտիզմը», այդ երկիրը ակնհայտ հակահրեական դիրք է զբաղեցրել բոլոր մերձավորարևելյան խնդիրներում, որից անմիջապես հետո Իսրայելին կոչ արեց պաշտոնապես ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը:
Այս ելույթից չէր անցել երկու օր, երբ շանսոնյեն հարկ համարեց երկրորդ անգամ նույն հարցի առնչությամբ հրապարակային ելույթ ունենալ, բայց արդեն իր դժգոհության նետերն ուղղելով Ֆրանսիայի Նախագահ Նիկոլա Սարկոզիի դեմ: Le Dauphiné Libéré պարբերականին տված հարցազրույցում Ազնավուրն առանց հավելյալ նրբանկատության նախագահին մեղադրեց այն բանի համար, որ վերջինս ուրացել է ընտրություններին ժամանակ տված իր խոստումները: Երգչի խոսքը վերաբերում էր նրան, որ Սարկոզին 2007թ. ապրիլի 24-ին խոստացավ Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների համակարգող խորհրդին աջակցել ցեղասպանության քրեականացման մասին օրինագծի ընդունման հարցում, սակայն արդյունքում ոչինչ չարեց: Եվ այժմ Ազնավուրը կարծում է, որ ուրացողի հետ հաշվեհարդարի իր մեթոդն ունի: «Նա ճիշտ չէ, քանի որ Ֆրանսիայի հայ համայնքը թուրքական համայնքի համեմատ ներկայացնում է մարդկանց զգալի քանակ: Հայ ժողովուրդը պատասխանատու է և համարձակ: Այն արյուն է տվել իր երկրի համար: Առաջին անգամ եմ ես խոսում այս մասին, բայց եթե նախագահը չփոխվի` ես կօգտվեմ նրա ձայներից, երբ գա ժամանակը»,- սպառնաց Ազնավուրը: Երգչի հաշվարկն այս դեպքում պարզ է. «Հայկական ծագում ունեցող յուրաքանչյուր ֆրանսիացի կաջակցի ինձ: Եթե այսպես շարունակվի, ես ամբողջովին կնվիրվեմ այս գործին: Ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում, բայց ես ունեմ զգալի քաղաքական ուժ: Ես գիտեմ, որ վտանգում եմ իմ կյանքը` ասելով սա: Բայց իմ տարիքում, վերջիվերջո, ինչ է նշանակում կյանքը ռիսկի տակ դնել»,- իր միտքն այս խոսքերով ամփոփել է 86-ամյա դիվանագետ-արվեստագետը:
Հավանաբար Ֆրանսիայում ևս նախագահի հետ առճակատման մեջ մտնելը լի է բազում վտանգներով: Սակայն Ազնավուրը կարծում է, որ ռիսկն արդարացված է և այդ քայլը պիտի դառնա իր պատասխանը WikiLeaks կայքէջի հերթական բացահայտմանը, ինչի շնորհիվ հասարակությանը հայտնի դարձավ, որ Նիկոլա Սարկոզին Թուրքիային խոստացել է հայերի ցեղասպանության հերքման համար պատասխանատվություն սահմանող օրինագիծը «թաղել Սենատում»: Մնում է տեսնել, թե երկուսից ո՞ր մեկն առաջինը ձեռնամուխ կլինի «հուղարկավորման» արարողությանը:
Եթե Սարկոզիին ինքնավստահություն կարող է ներշնչել իր զբաղեցրած դիրքը, ապա Ազնավուրը հրաշալի գիտի, որ Ֆրանսիայի հերթական նախագահական ընտրությունները 2012-ին են, ու Սարկոզիի մասնակցության հավանականությունը չափազանց մեծ է: Եվ ահա երգիչը նախագահին մեկ անգամ ևս հիշեցնում է այդ երկրում 500 հազար հայերի գոյության հանգամանը, ինչը թափանցիկ ակնարկ է այն մասին, որ Սարկոզին ընտրությունների ժամանակ կարող է կորցնել հայ էլեկտորատի աջակցությունը:
Թուրքական մամուլի, մասնավորապես Milliyet և Hurriyet թերթերի կողմից Շառլ Ազնավուրի մարտահրավերը բնութագրվեց որպես շանտաժ: Մի պահ թուրքերը հավանաբար մոռացել էին, որ իրենց երկրի ողջ արտաքին քաղաքականությունն է կառուցված այդ մեկ հատիկ բառի վրա, և նրանք Ազնավուրից շատ ու շատ առաջ պաշտոնական Փարիզի հետ բազում առիթներով երկխոսել են հենց այդ «հզոր» զենքի լեզվով: Սակայն փոխարենը գոնե կարող էին վերհիշել այն մասին, որ Ազնավուրն անձամբ մասնակցում էր թուրք-հայկական արձանագրությունների ստորագրման արարողությանը, ինչի առթիվ 2009-ի աշնանը ասում էր. «Ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի և Հայաստանի միջև հնարավոր են շատ լավ հարաբերություններ, եթե լինի բոլորի համաձայնությունը: Ինչպես ասում է առածը` պետք չէ վաճառել արջի մորթին նրան սպանելուց առաջ: Ես շատ ուրախ կլինեմ, որ սահմանը բացվի, սակայն պետք չէ սխալվել, նման բաները հեշտ չեն արվում, երկու կողմերում էլ մարդիկ կան, որոնք դա չէին ցանկանա»: Նույն տարվա նոյեմբերին նա արդեն հայտարարում էր, որ Արևմտյան Հայաստանի հողերը պետք է վերադարձվեն հայերին: Այժմ նա այդ մասին դարձյալ հիշեցնում է Անկարային, ինչպես որ փորձում է Սարկոզիին բացատրել այն հանրահատ ճշմարտությունը, որ Ֆրանսիայի համար հայերը մշտապես համարվել են «օրինակելի սփյուռք» և այդ հողում ապրող ժողովուրդը ավելի մոտ է հայերին, քան թուրքերին:
Ի դեպ, Ազնավուրի այս ելույթները առիթ տվեցին հիշելու մեկ այլ բան ևս: Դեռ բոլորովին վերջերս նրա հասցեին թերահավատ կարծիքներ էին հնչում և տխուր կանխատեսումներ էին արվում, որ Ազնավուրը որևէ դեր չի խաղա ու չի կարող խաղալ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացներում: «Ընդհակառակը, պաշտոնական ստատուսն ավելի կկրճատի նրա գործողությունների և հեղինակության շառավիղը, քան կար, երբ ազատ արվեստագետ էր… Մինչ օրս Շառլը որևէ հայտարարություն կամ դեմարշ այդ ուղղությամբ չի արել: Համենայնդեպս, դրանք հայտնի չեն: Սա խոսում է նրա ապաքաղաքական դիրքորոշման մասին»,- գրում էր դիվանագիտական կոչումով օժտված մեկը: Այս անբարեհույս գուշակության նվազագույնը կեսը ներկա պահին արժեզրկվեց: Մնում է լինել համբերատար և սպասել մյուս կեսի ճակատագրին:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ՋՈՆ ԼՈԿ

Մարդկանց գործողությունները նրանց մտքերի լավագույն թարգմաններն են: Բարոյական կանոնները կարիք ունեն ապացույցների, հետևաբար դրանք բնածին չեն: Վատ դաստիարակված մարդու մեջ համարձակությունն ընդունում է կոպտության տեսք: Խելքը նրա մեջ դառնում է մանրախնդրություն, սրամտությունը` խեղկատակություն, պարզությունը` անտաշություն, բարեհոգությունը` կեղծավորություն: Սուտն իր մշտական ուղեկիցն ունի` խորամանկությունը: Խորամանկությունը սոսկ բանականության բացակայություն է. ի վիճակի չլինելով ուղիղ ճանապարհով հասնելու իր նպատակներին, նա փորձում է դրանց հասնել խարդախ ու զարտուղի միջոցներով: Եվ նրա դժբախտությունն այն է, որ խորամանկությունը օգնում է միայն մեկ անգամ, իսկ հետո միշտ խանգարում է: Ոչ ոքի դեռևս չի հաջողվել այնքան խորամանկ լինել, որ թաքցնի իր այդ հատկությունը: Աչքի համար ոչ մի բան այնքան գեղեցիկ չէ, որքան ճշմարտությունն է խելքի համար: Ոչ մի բան այնքան այլանդակ ու բանականության հետ անհաշտ չէ, որքան կեղծիքը: Քսան զանցանք կարելի է ներել ավելի շուտ, քան ճշմարտության մեկ խախտումը: Իսկական խիզախությունն արտահայտվում է հանգիստ ինքնատիրապետման և իր պարտքի անվրդով կատարման մեջ` հաշվի չառնելով ոչ մի աղետ ու վտանգ: Իսկական խիզախությունը պատրաստ է հանդիպել ուզածդ վտանգին և մնալ աներեր:

ՇԱՌԼ ԱԶՆԱՎՈՒՐ

ՊԱՐԶ Է, ՍԻՐՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ

Եթե սոսկում եմ ես, որ էլ քեզ չեմ տեսնի,
Եթե անմիտ կյանքն է ուղեղիս մեջ զնգում,
Եթե ամբողջ գիշեր խենթանում եմ անքուն,
Եթե կասկածն է սև ճմլում սիրտս գաղտնի,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ:

Եթե քո մասին եմ ես մտածում հավետ,
Եթե կուռքն ես օրվա երազներիս բոսոր,
Եթե իմ մարմինն է վառվում մարմնիդ բոցով,
Եթե տագնապում եմ, թե խաղում ես ինձ հետ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ:

Եթե քեզ տեսնելիս զգում եմ դող ու ցուրտ,
Կտրվում է շունչս, և արյունս սառում,
Եթե խորունկ վիշտն է նվազեցնում հեռուն
Եվ այն ցավը, որ մերթ պատճառում ես անփույթ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ:

Եթե վիճում են իմ սիրտն ու միտքը անվերջ,
Կորած քսան տարիս քեզնով եմ ետ բերում,
Եթե հերիք է ինձ մերթ նայվածքդ հեռու,
Որ լավագույն օրվա հույսն է ծնում իմ մեջ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ:

Եթե խորհում եմ, թե վերջը սկիզբ է գուցե,
Եվ մորմոքում, որ դու անտարբեր ես այնքան,
Եթե սիրո խոսքերը տառապում են անձայն,
Քանզի արգելված է նրանց տալ ձայն ու ձև,
Պարզ է, սիրում եմ քեզ,
Պարզ է սե՛րս խորունկ:

ՄԱՄՈՒԼԻ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ

«Չարենցի կրակոցը» վեպի առանձնահատկությունները

TUESDAY, JANUARY 25, 2011
Հովիկ Չարխչյանի «Չարենցի կրակոցը» փաստագեղարվեստական գրքի առանձնահատկությունների մասին հարցրեցինք-հետաքրքրվեցինք հենց հեղինակից, քանի որ գիրքը նոր միայն նվեր էինք ստացել և մանրամասն կանդրադառնանք առաջիկայում:
— Առաջինն` այն փաստագրական վեպ է, մի ժանր, որը մեր գրականության մեջ , գոնե վերջին շրջանում, կարծես մեռած վիճակում է: Գրողներից շատերը խուսափում են այդ ժանրից: Ապավինում են միայն իրենց երևակայությանն ու դրա արդյունքում ծնված գրական հերոսներին, հորինովի իրավիճակներին: Իսկ փաստագրությունը նախընտրելի չէ, որովհետև միշտ չէ, որ այնտեղ դեպքերը դինամիկ են զարգանում, հանգուցալուծումները հետաքրքիր են, կոնֆլիկտները` գրավիչ: Դրա համար էլ մարդիկ խուսափում են: Հավաքելով Եղիշե Չարենցի մասին փաստագրական նյութեր, ես հասկացա, որ դրանք ներկայացնելու լավագույն ձևը փաստագրական վեպն է: Ոչ թե չոր գրականագիտական մեկնաբանումներով ու վերլուծությամբ, այլ գեղարվեստական խոսքով, որպեսզի այն հասկանալի ու մատչելի լինի լայն ընթերցողի համար, անկախ նրանից` չարենցասեր է, գրականությամբ հետաքրքրված է, թե` ոչ: Պայմանականորեն գիրքը Չարենցի մասին է, նրա կյանքն է, սակայն, ըստ էության, մարդկային սիրո, ողբերգության, ապաշխարհանքի, մտածումների, տաղանդավոր, հանճարեղ մարդու կյանքի մասին է, ինչը, կարծում եմ, շատերին կհետաքրքրի: Ժամանակահատվածը 1926 — 27 թթ.-ն է: Մտածում էի, թե Չարենցի կյանքի ո՞ր ժամանակահատվածն է, որ ավելի բնորոշ կարող է լինել նրա նկարագրի, կյանքի համար: Մարիաննա Այվազյանի հետ կապված հայտնի պատմությունը` նրան սիրահետելու, նրա վրա կրակելու, բանտարկվելու ու ազատվելու մասին հենց դա էր: Առաջին հայացքից կարող է տպավորություն ստեղծվել, որ իմաստ չունի մեկ անգամ ևս վերապատմելու այն, բայց երբ հասկացա, որ հսկայական նյութ դուրս է մնացել ամբողջից և ավելորդություն չէ դա պատմել երկրորդ անգամ` իբրև բոլորովին ուրիշ պատմություն, որը շատ ավելի ճշմարտանման է, քան այն, ինչը մինչ այժմ գիտեինք, այդքանը բավարար էր գործը նախաձեռնելու համար:
Գրքում չկա մի հերոս, որը մտացածին լինի, չկա մի դեպք, որը հորինովի լինի, չկա մի իրադարձություն, որը երևակայության արդյունք է: Նույնիսկ աշխարհագրական դիրքը, փողոցը, տունը, բոլոր նկարագրություններն ու դրվագները ուսումնասիրվել են և համապատասխանում են իրականությանը: Դրա համար հիմք են ծառայել քարտեզներն ու լուսանկարները, ժամանակակիցների վկայություններն ու փաստաթղթերը, բոլոր հնարավոր միջոցներն օգտագործվել են, որ ամեն ինչ հավաստի լինի: Ստեղծվել է այնպիսի պատկեր, որ գիրքը կարդալիս կարծես հայտնվում ես 20-ականների Երևանում, Թիֆլիսում, Մայկոպում և այն բոլոր վայրերում, ուր Չարենցը եղել է:
Կա նաև հայտնի փաստերը նոր հայացքով դիտարկելու, վերագնահատելու խնդիր: Գրքում կան գլուխներ, էջեր, պատմություններ, որոնք Չարենցի կյանքի բացահայտման առումով նորություններ են, մինչ այժմ անհայտ գրասեր հասարակությանը: Օրինակ, Մայկոպում անցկացրած ամիսները. (բանտից ազատվելուց հետո Չարենցը մեկնել է այնտեղ` ծնողների ու ընտանիքի մոտ): Կարևոր բացահայտում է նաև, որ 1926 թ. Լենինականի երկրաշարժից հետո, Չարենցը թեև բանտված, բայց այցելել է աղետի գոտի և այնտեղ հանդիպել Շուշանիկ Կուրղինյանին, անգամ` Պոլոզ Մուկուչին: Կա բանտում Իսահակյանի հետ նրա հանդիպման ու զրույցի մանրամասները:
— Այդ փաստերն ինչպե՞ս է, որ ժամանակին չեն հրապարարակվել: Կրկին որոշ մարդկանց կրավորական պահվածքի՞, թե՞ անփության արդյունք են:
— Հավասարապես և’ մեկը, և’ մյուսը: Կան փաստեր, որոնք հասու են եղել շատերին, սակայն չեն հրապարակվել ինչ-ինչ հանգամանքներից ելնելով: Խուսափել են սկանդալային իրավիճակներից, աղմկահարույց թեմանարից: Ես այդպիսի «ծանր» և «նրբանկատ» թեմաներից խուսափելու պատճառ չեմ տեսնում: Ի վերջո, կա ճշմարտություն և այն պետք է հասցնել մարդկանց, անկախ նրանից` դա դուր կգա՞ որոշներին, թե ոչ: Եթե մարդկանց մի խումբ կա, որն ուզում է ապրել ինքնախաբկանքի մեջ, սիրում է հորինովի իրականությունում լինել, թող շարունակի այդպես: Մինչդեռ կան շատերը, ովքեր կարոտ են ճշմարտության և ուզում են, որ իրենց սիրելի գրողի կերպարն ամբողջական լինի… Իմ նպատակներից մեկն էլ այն է, որ գիրքը չընկալվի զուտ որպես Չարենցի կենսագրություն: Այդպես շատ միակողմանի կլինի: Չարենցասերներին հետաքրքրում է հանճարեղ գրողի ամբողջական կերպարն իր մեղանչումներով, հաջողություններով, ապաշխարանքով ու մարդկային թուլություններով:
Գիրքը տպագրվել է հեղինակի անձնական միաջոցներով և վաճառվում է մայրաքաղաքի գրեթե բոլոր գրախանութներում…

ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐՈՒՄՅԱՆ

ՎԱՍԻԼ ԲԻԿՈՎ

21-րդ դարի սարսափների մասին

Աշխարհում, ցավոք, ավելի շատ չարիք կա, քան բարին: Մենք գիտենք` ինչ է բարին, ինչ-որ պատկերացումներ, կանոններ ու բանաձևեր ունենք: Չարն անվերջ է ու չսահմանագծված, հակված է ձևափոխությունների ու վերամարմնավորումների: Ահա և մշտական սարսափի պատճառը: Կարծում եմ` այս հազարամյակում չարը հազիվ թե շատ տարբերվի այն ամենից, ինչ եղել է 20-րդ դարում: Թե չարից, թե չարի նկատմամբ մեր սարսափից հիանալի օգտվում են տարբեր տեսակի ու մակարդակի արկածախնդիրները` պայծառատեսները, գուշակները, որ ընդհանուր ոչինչ չունեն ոչ գիտության, ոչ իրականության հետ: Փոխարենը հիանալի գիտեն շուկան և պահանջարկները, ահա և ծաղկում են:

Ուտոպիայի մասին

Հիշենք ժողովրդին` ինչ եղել է, այն էլ լինելու է, ամեն ինչ վերադառնում է իր ափերին: Համոզված եմ, սա ապագայի ճշգրիտ բնորոշումն է: Ինչպես էլ այսօր ձգտենք գիտությամբ, փիլիսոփայությամբ, հասարակագիտությամբ ճշգրիտ բնորոշել ապագան, այն երբեք չի տեղավորվելու կանխատեսումների սահմաններում: Ապագան անկանխատեսելի ու անորսալի է, և դա է նրա հմայքն ու հրաշքը, նրա սարսափը: Գուցե այդ պատճառով է անորսալի կյանքի իմաստը:

Ժողովրդավարության մասին

Առարկելու ոչինչ չունեմ Ուինստոն Չերչիլին, որ ինչպես հայտնի է, նկատել է, թե ժողովրդավարությունը մարդկության ամենամեծ հայտնագործությունը չէ, բայց դրանից ավելի լավ բան դեռ չի հայտնագործված: Մարդու գոյության փորձը վկայում է, որ մարդիկ շատ դժվար են միմյանց հետ լեզու գտնում: Իսկ ժողովրդավարական համակարգը փոխըմբռնումի լավագույն պայմաններ է ստեղծում: Ժողովրդավարությունը բնավ էլ առանց արատների չէ, երբեմն էլ նզովյալ է, որ հաճախ է լինում մեզ նման երկրներում` հետխորհրդային տարածքում: Ես հաճախ եմ զգացել այդ միության հակաբնականությունը, թեև բնավ չէի ընդունում նրա փլուզումը գոնե իմ սերնդի օրոք: Բայց պատմությունը կախված է նաև դեպքերից: Ահա և այդ դեպքը կատարվեց ԽՍՀՄ-ում որոշակի տեղում, որոշակի ժամանակին: ԽՍՀՄ-ը պետք է փլուզվեր, որովհետև վերջին կայսրությունն էր, համենայն դեպս` Եվրոպայում:

Խորհրդարանի և միապետության մասին

Խորհրդարանը հասարակության ժողովրդավարական ու քաղաքական կուլտուրայի առաջին ցուցանիշն է: Ինչպիսին է խորհրդարանական կուլտուրան, նույնպիսին է ազգի կուլտուրան: Միապետությունը մեր օրերում կառավարման հնացած ձև է: Մենք գիտենք` ինչ է ռուսական միապետությունը և կարող ենք դատել այդ մասին: Եթե իր ժամանակին հնարավոր չեղավ պահպանել, այսօր առավել քան անհնար ու անիմաստ է վերականգնել:

Տարագրության մասին

Իհարկե դժբախտություն է: Պարտադրանք, որովհետև Աստծո ու մարդկանց օրենքներով բնական է ապրել սեփական տանն ու այնտեղ ինքնաարտահայտման հնարավորություններ ունենալ: Ցավոք, ներկա աշխարհում չափազանց շատ մարդիկ տարբեր պատճառներով (տնտեսական, քաղաքական և այլ) բնակության վայր են ընտրում ուրիշ երկրները: Այլ խնդիր է, որ յուրաքանչյուրն այդ իրավունքն ունի, որն ամրագրված է միջազգային իրավունքի փաստաթղթերով: Մեզնից յուրաքանչյուրին պատկանում է ամբողջ աշխարհը: Կարելի է հասկանալ այն պետություններին, որ կարգավորում են արտասահմանցիների ներհոսքը իրենց պետություններ` պաշտպանելով սեփական ազգային, քաղաքական, տնտեսական, մշակութային շահերը: Արտագաղթի խնդիրը բազմաբարդ է և պահանջում է համընդհանուր լուծումներ:

Նախանձի և հումորի մասին

Պետական խնդիրները շատ ավելի սերտ են առնչվում մարդու բնավորությանը, քան թվում է առաջին հայացքից: Օրինակ, նախանձը: Այդ զգացումը հատուկ է աղքատներին, մերժվածներին ու մարգինալներին: Պատահական չէ, որ չինացիները նախանձն անվանում են կարմիր աչքերի հիվանդություն: Միևնույն ժամանակ, այդ հատկությունը բնորոշ է հոգեբանությանը և բոլոր մարդկանց` դաստիարակության, նյութական վիճակի, նույնիսկ ծնյալ պաթալոգիաների բերումով: Անտարակույս, արգահատելի հատկանիշ է, և կարգին մարդը պիտի իրենից վանի կամ հնարավորինս ձերբազատվի այդ վիճակից: Նախանձն ունի ինչ-որ անբացատրելի ուժ, որ կործանում է և նախանձողին, և նրան, ում նախանձում են: Հումորը կարող է օգնել, երբ չի վիրավորում և բարի նկատառումներով է: Ցավոք, այսօր հումորն էլ վերարտադրվում է ինչ-որ վատորակ տեսակով, որը ես պարզապես չեմ հասկանում:

Գրականության մասին

Գրելը նախևառաջ դժվար, հոգնեցուցիչ աշխատանք է: Լինում են պահեր, երբ թվում է` հեղինակին ամեն ինչ հաջողվում է, բայց արձակագրի համար դա հազվադեպ վիճակ է: Ներշնչանքն առավել հաճախ բանաստեղծների հյուրն է: Գրողները փառասեր ու պատվախնդիր են, շատերը կարծում են` հենց նոր երկը հրատարակվի, Աստծո օրհնանքը պիտի հեղվի իրենց վրա: Ավաղ, առավել հաճախ վրա է հասնում հիասթափությունը: Ինչ արած: Այդ է մեր մասնագիտությունը:
Գրականության մեջ ինձ միշտ գրավել են խառնվածքները: Դա նորություն չէ, և ես ավանդույթի ուժով հավատարիմ եմ մնում սոցիալական կարծրատիպերին և չեմ մոռանում Վ. Բելինսկու խորհուրդը` սոցիալականություն կամ մահ: Ուրիշ հեղինակների դեպքում էլ ես գնահատում եմ սոցիալական ուղղվածությունը, որ ռեալիստական արվեստի հիմքն է: Գրականության մեջ ինչ-որ սինթետիկ կերպարների ստեղծումը, ըստ իս, անարժան զբաղմունք է:

Գրողը և քաղաքականությունը

Գրողն, այնուամենայնիվ, մարդ է: Բացի այդ` քաղաքացի: Նա ապրում է որոշակի հասարակության մեջ, որից չի կարող սահմանազատվել: Ես երբեք չեմ ցանկացել զբաղվել քաղաքականությամբ, բայց ստիպված եմ եղել: Որովհետև բանականությունից բացի մենք օժտված ենք հույզերով, որոնք թույլ չեն տալիս անտարբեր լինել այն ամենին, ինչ կատարվում է մեր հայրենիքում:

Մենք, ԵԽԽՎ-ն ու Չավուշօղլուն

Երեկ Ստրասբուրգում մեկնարկեց ԵԽԽՎ ձմեռային նստաշրջանը: Հայաստանյան պատվիրակությունն արդեն այնտեղ է, և նույնիսկ այսօր պատրաստվում է ի նշանավորումն Եվրախորհրդին Հայաստանի անդամակցման 10-ամյա հոբելյանի մշակութային բնույթի մի շարք միջոցառումներ կազմակերպել: Բայց հազիվ թե ներքին լարվածությունը լիարժեք դարձնի տոնական տրամադրությունը: Ճիշտ է, նստաշրջանի օրակարգում ներառված չեն Հայաստանին ու ԼՂՀ-ին վերաբերող կոնկրետ հարցեր, այսուհանդերձ սպասվում է, որ դրանք ի հայտ կգան փախստականներին ու տարածրջանային այլ խնդիրներին առնչվող զեկույցների քննարկման համատեքստում: Անհետևանք չի անցնի նաև Թուրքիայի արտգործնախարար Դավիթօղլուի ելույթը, ում հարցեր տալու համար հայաստանյան պատվիրակության երկու անդամներ են հերթագրվել: Եվ վերջապես գլխավոր ինտրիգը սպասվում է ուրբաթ օրը` չարաբաստիկ ԼՂՀ հարցով ենթահանձնաժողովը ԵԽԽՎ նախագահ Մովլուդ Չավուշօղլուի կողմից վերակենդանացնելու փորձերի առնչությամբ: «Մենք ցանկանում ենք վերականգնել ԵԽԽՎ Ղարաբաղյան ենթահանձնաժողովի աշխատանքը»,- ձմեռային նստաշրջանի բացումից առաջ մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց Չավուշօղլուն: «ԵԽԽՎ Բյուրոն ենթահանձնաժողովի վերականգնման մասին որոշում կընդունի և կընտրի նախագահին»:
Ինչպես հայտնի է, Հայաստանի պատվիրակությունն արդեն վաղօրոք տեղեկացրել էր, որ եթե իրենց չհաջողվի կասեցնել հանձնաժողովի աշխատանքների վերսկսումը, ապա հայերին այլևս ուրիշ ոչինչ չի մնա անելու, քան բացահայտ կերպով բոյկոտել այդ կառույցի աշխատանքները: Չավուշօղլուին նման պահվածքը խիստ է վիրավորել: Թուրք նախագահն այս առիթով նույնիսկ չզլացավ բարձրաձայն բոլոքել` ասելով, որ Հայաստանի որոշ քաղաքական ուժեր ԵԽԽՎ բյուրոյում Լեռնային Ղարաբաղի գծով հատուկ կոմիտեի վերստեղծման նախաձեռնությունը փորձում են վերագրել հենց իրեն, մինչդեռ, ըստ նրա, դա սխալ է: «Դա շահարկում է: Ես դա շատ լավ բացատրել եմ Երևան կատարած իմ պաշտոնական այցի ժամանակ: Դա իմ նախագիծը չէ, դա Վեհաժողովի որոշումն է: Եվ նախագահի պաշտոնում ցանկացած ոք, լինի դա Թուրքրիայի, թե Գերմանիայի, կամ, նույնիսկ, Հայաստանի խորհրդարանական, նշանակություն չունի, պետք է այդ հարցը ներկայացնի բյուրոյում»:
Սա իրավիճակն լիովին չտիրապետող մարդու պատասխան է: Հասկանալի է, որ առանց հայկական կողմի մասնակցության նման ենթահանձնաժողովի գործունեությունը կվերածվի ֆարսի, իսկ Չավուշողլուին սկանդալներ, հեղինակության սասանումներ և նվաստացումներ պետք չեն: Բայց նույնիսկ նրա հավաստիացումներն այն մասին, թե Եվրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը մտադիր է 2011 թվականին ավելի շատ ջանք գործադրել Լեռնային Ղարաբաղի սառեցված հակամարտության կարգավորման համար, որևէ կերպ կացությունը շտկել չեն կարող: Այնպես որ, որքան էլ Չավուշօղլուն պնդի, թե ուրբաթ օրը ԵԽԽՎ բյուրոյի նիստում ԼՂ հարցով ենթահանձնաժողովի ստեղծման հետ մեկտեղ քննարկվելու է նաև այդ կառույցի ղեկավարի նշանակման հարցը և պաշտոնում կընտրվի օբյեկտիվ թեկնածու, միևնույն է, համաձայնության գալու մասին խոսք առայժմ չկա:
Ի դեպ, երեկ երեկոյան Թուրքիայի իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության պատգամավոր Մևլութ Չավուշօղլուն կայացած ընտրությունների արդյունքում ձայների մեծամասնությամբ կրկին ընտրվեց ԵԽԽՎ նախագահ։
Վերադառնալով մեր պատվիրակների աշխատանքներին, նշենք, որ երկու օր առաջ հայկական կողմը ԵԽԽՎ անդամ բոլոր երկրների ներկայացուցչություններին է հանձնել ԵԽ անդամ պետությունների ղեկավարներին ուղղված ադրբեջանահայության ուղերձը: Ուղերձում մասնավորապես ասված է այն մասին, որ այցելելով Բաքու, խորհրդարանականները արարողակարգի շրջանակում Շահիդների պուրակում ծաղկեպսակ եք դնում, մինչդեռ այնտեղ թաղված են Բաքվի ու Սումգայիթի հայերին կոտորող ջարդարարները, և հարգանքի տուրքը նրանց հիշատակին պատիվ չի բերում քաղաքակիրթ եվրոպացիներին:
Մյուս դրվագը, որը վերստին առնչվում է մեր պատվիրակությանը, այն էր, որ Հերմինե Նաղդալյանը մեկ տարով ընտրվեց ԵԽԽՎ տնտեսական հարցերով հանձնաժողովի նախագահ:
Ինչ վերաբերում է ձմեռային նստաշրջանի բուն օրակարգին, ապա հարցերը բազմաթիվ են ու բազմաբնույթ: Այստեղ հունվարի 24-28-ը ուշադրության կենտրոնում կլինեն Կոսովոյում մարդու օրգանների ապօրինի առևտրի մասին զեկույցի շուրջ բանավեճերը, Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլի, Սերբիայի նախագահ Բորիս Տադիչի, Ռումինիայի նախագահ Տրայան Բասեսկուի և Ալբանիայի վարչապետ Սալի Բերիշի ելույթները: Կքննարկի նաև ԶԼՄ-ների տեղեկատվության աղբյուրների պաշտպանության մասին զեկույցը:
Նստաշրջանում արդեն ընդունվել է քրիստոնյաների հալածանքները դատապարտող բանաձև: Հիշյալ փաստաթուղթն ըստ էության Եգիպտոսում, Նիգերիայում, Պակիստանում, Ֆիլիպիններում, Կիպրոսում, Իրանում ու Իրաքում քրիստոնյաների հանդեպ վերջերս ձեռնարկված բռնարարքների արձագանքն է: «Եվրամիությունն այլևս աչք չի փակի ողջ աշխարհում քրիստոնյաների հալածանքների վրա»,- իր ելույթում շեշտեց ԵՄ արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գծով գերագույն ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը:
Մասնակիցները լուրջ բանավեճեր են ակնկալում նաև վրացական պատվիրակության դեմարշից: Վերջիններս պատրաստվում են կրկին առաջ քաշել Ռուսաստանի կողմից ստանձնած պարտավորությունների իրականացման և երկրի տարածքի դեօկուպացման հարցը: Վրացիների նպատակն է հասնել Եվրոպայի Խորհրդի որոշման իրականացմանը, Աբխազիայից և Հարավային Օսիայից ռուսական զորքերի դուրսբերմանը, այդ երկրամասերի անկախության ճանաչման ետկանչին: Սակայն միշտ չէ, որ համառությունը հաջողության գրավականն է դառնում:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ՔՐԻՍՏԻԱՆ ԲՈՈՒՎԻ

Քիչ մտքեր են կործանվում մաշվելուց, մեծ մասամբ նրանք ժանգոտվում են չօգտագործվելուց: Իսկ իր կատարածով բավարարվածը երբեք չի փառաբանվի իր հետագա արարումներով: Նա արդեն մեռած է և նրա գերեզմանի վրա արդեն խոտ է աճում: Չկա սովորույթից ավելի ահավոր բռնակալ, և քանի դեռ մարդը չի դիմադրում նրա հրամաններին, նա չի կարող ազատ լինել: Մենք կյանքը խեղում ենք մեր խելահեղություններով ու արատներով, իսկ հետո գանգատվում ենք դրանց հետևող դժբախտություններից և ասում ենք, որ դժբախտությունը գտնվում է իրերի բուն էության մեջ: Մեր սարսափները կիսով չափ զուրկ են ամեն մի հիմքից, կիսով չափ էլ պարզապես ամոթալի են: Սեփական ուժերի հանդեպ անվստահությունը մեր անհաջողությունների մեծ մասի պատճառն է: Մարդու խելամիտ զգուշությունն արտահայտվում է ոչ այնքան նրանում, որ նա երբեք սխալներ չի կատարում, որքան այն բանում, որ նա թույլ չի տալիս դրանց կրկնությունը: Բայց ճշմարտությունը արևի նման է, կարող է մշուշապատվել, սակայն միայն ժամանակավորապես:

ՉԻԿԱՅԱ ՈՒ ԹԱՄՍԻ

LARGO
Ինձ թունավորում են
Անբարո երգերը
Մաշված քաղաքավարությունը
Թուլակուրծք աղջիկները
Քաղաքների անունները
Ինձ թունավորում են:

Ինձ վհատեցնում են
Այս թախծոտ երկինքը
Չդադարող անձրևը
Տաղտկալի իմ ձայնը
Ինձ վհատեցնում է:

Ինձ վրդովեցնում է
Ջրի այս ամայությունը
Հիշողության այս անզորությունը
Գույների խեղճությունը
Մոռացության անօգությունը
Իմ կոշտացած ձեռքերը
Ինձ վրդովեցնում են:

Ինձ ապշեցնում է
Օրվա դանդաղկոտությունը
Պեյզաժների թախծոտությունը
Իմ անընդունելի արտաքինը
Ծխացող ծղոտը
Իմ չկայացած ճակատագիրը
Ինձ ապշեցնում է:

Թարգմանությունը` Մերուժանի

Առաջընթաց հանուն ոչինչի՞

Համաձայն տարածված տեղեկատվության, այսօր Մոսկվայում կայանալու է Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի արտգործնախարարների հանդիպումը, որի քննարկման գլխավոր թեման, ինչպես դա լինում է սովորաբար, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումն է: Փաստացի սա եռակողմ շփումների այս տարվա մեկնարկն է` պաշտոնական Մոսկվայի նախաձեռնությամբ ու միջնորդությամբ: Թերևս կարելի է նաև ռուսական կողմի այս քայլն ընկալել իբրև հիշեցում այն մասին, որ նա շարունակում է պահպանել իր որոշիչ դերակատարումը Կովկասյան տարածաշրջանում, ինչի մասին օրեր առաջ բաց տեքստով հայտարարերց ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը: Դեռ երկու շաբաթ առաջ Մոսկվայում կայացած ասուլիսի ժամանակ, խոսելով սպասվելիք բանակցությունների մասին, նա իր ելույթում առանձնակի շեշտադրությամբ արտասանեց հետևյալ միտքը. «Կարգավորման այս էտապում ամենակարևորը հարցին չխանգարելն է, որովհետև երբ ներգրավվում են այնպիսի ամբիոններ, ինչպիսին ՄԱԿ-ն ու ԵԱՀԿ-ն են, հարցը քննարկումների դաշտից հասարակական բանավեճի դաշտ է տեղափոխվում»: Ռուս նախարարի խոսքից կարելի էր հետևություն անել, որ միջնորդ միջազգային կառույցների մարտավարությունն անարդյունք է, նրանց որդեգրած հրապարակային գործունեությունը հակամարտության թեմայի շուրջ բոլորովին էլ չի նպաստում տեսակետների մերձեցմանը, այլ, ընդհակառակն, ավելի է բարդացնում մոտեցումները և սրում կողմերի միջև եղած հակասությունները:
Իսկ այս դեպքում ո՞րն է ռուսական «մոդուլի» գերազանցությունը և մասնավորապես այսօր ի՞նչ օրակարգով են նրանք պատրաստվում կողմերի հետ քննարկման նստել: Նախօրոք հրապարակված լրատվության համաձայն, հանդիպման տրամաբանությունը կառուցված է փոքր քայլերով տեղաշարժվելու հեռանկարի վրա: Ըստ ծրագրի, երեք երկրների արտաքին գործերի նախարարները այս շփումների ժամանակ ևս ձգտելու են գտնել երկու-երեք հարցերի լուծումները, որոնք առաջին հայացքից կարող են աննշան թվալ, եթե համեմատելու լինենք մյուս` արդեն իսկ համաձայնեցված հարցերի հետ, սակայն համարվում են շատ ավելի բարդ:
Նպատակն, իհարկե, խրախուսելի է: Բայց այլ հարց է, թե կողմերից յուրաքանչյուրն ինչ տրամադրվածությամբ է գնում այդ երկխոսությանը և որքանով է պատրատ կառուցողական դիրքորոշում դրսևորել: Առաջին հերթին մտահոգության տեղիք է տալիս այն հանգամանքը, որ (ինչպես արդեն շատ անգամներ ականատես ենք եղել) բանակցություններից առաջ հայ-ադրբեջանական շփման գոտում իրավիճակը կտրուկ լարվեց: Բազմապատկվեցին ինչպես հրադադարի ռեժիմի խախտման դեպքերը, այնպես էլ երկուստեք կորուստներ ունեցան: Իսկ դա ներկա պահին կարող է նշանակել միայն մի բան. Ադրբեջանը նախկինի պես սադրիչ գործողությունները կիրառվում է իբրև բանակցային գործընթացի վրա ճնշման մեխանիզմ, ինչն էլ իր հերթին մղում է այն հետևությանը, որ Բաքուն այս պահին առավել արդյունավետ ազդակ կամ խաղաղ մրցակցության միջոց չունի:
Այդ բանը տեսնում ու հասկանում են Հայաստանում: Եվ առաջին հերթին հասկանում են այն, որ մոտ ժամանակներս խաղաղ երկխոսությունից որևէ լուրջ ակնկալիք ունենալը միամտություն կլինի: Քանի դեռ կողմերն ունեն ծայրահեղորեն իրարամերժ մոտեցումներ ու հակոտնյա գործելաոճ, ի՞նչ փոխզիջման կամ համաձայնության մասին կարող է խոսք գնալ: Սա է պատճառը, որ այսօրվա եռակողմը ժամանակից շուտ արդեն կնքվել է «հերթական հանդիպում» ոչինչ չասող ու ոչինչ չխոստացող անունով: Մեծ է հավանականությունը նաև այն բանի, որ վաղը պաշտոնական լրատվությունը կծանուցի, թե Մոսկվայի բանակցություններից հետո ղարաբաղյան հակամարտության լուծման ուղղությամբ մի քայլ առաջընթաց է գրանցվել, իսկ մասնակիցները վստահեցրել են, որ այսուհետ ևս ջանքեր կգործադրեն դիվանագիտական շփումների միջոցով հասնել ցանկալի հանգուցալուծմանը: Եվ ոչ մի խոսք այն մասին, որ իրականության մեջ Ադրբեջանն իր քաղաքականությամբ նպատակ ունի մշտական լարվածության մեջ պահել բանակցային գործընթացը, հաստատել իր այն թեզը, թե պատերազմը դեռ չի ավարտվել ու ցանկացած պահի այն կարող է վերսկսել:
Հատկանշական է, որ Մոսկվայի հանդիպումից առաջ Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի ներկայացուցիչն ուղղակի հրաժարվել է որևէ մեկնաբանություն կամ կանխատեսում անել հնարավոր արդյունքների մասին: Փոխարենը այդ երկրի իշխող կուսակցության գլխավոր քարտուղարի տեղակալ Մուբարիզ Գուրբանլին բարձր է գնահատել Ռուսաստանի նախաձեռնությունը` գտնելով, որ այն էական դեր ունի, քանի որ Ռուսաստանը նպաստել է հակամարտության կարգավորմանը: Ադրբեջանցի պաշտոնյան նաև հիշեցրել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից դուրս անցկացվող նման հանդիպումների նախաձեռնությունները կոորդինացված են համանախագահ երկրների դիվանագիտական գերատեսչությունների միջև: Իսկ ահա այն մասին, թե որքանո՞վ է իրատեսական բեկում ակնկալել այդ տեսակցություններից, Գուրբանլին ասել է, որ դրա համար անհրաժեշտ է գերտերությունների ճնշումը, և կտրուկ փոփոխություններ բանակցություններում կարող են լինել միայն այն դեպքում, եթե գերտերությունները ցանկանան դա:
Ստացվում է, որ համաձայն Բաքվի պատկերացումների, ամեն բան որոշելու են արտաքին ուժերը, իսկ երկկողմ կամ եռակողմ բանակցությունները սոսկ խնդրի ձևական կողմն են, մի շարունակական արարողակարգ, որից չի կարելի խուսափել, քանի որ այդ դեպքում ապակառուցողականի պիտակը վաստակելու սպառնալիքը կա:
Ասվածին հավելենք նաև, որ արդեն լուրեր են շրջանառվում այն մասին, թե արտգործնախարարների մոսկովյան հանդիպումից հետո պետք է ակնկալել նույն երկրների առաջին դեմքերի անխախտ ձևաչափով բանակցությունները: Բայց եթե դիվանագետների շփումները նշանակալի արդյունքի չհանգեցնեն, ապա նախագահներին հազիվ թե հաջողվի որևէ ձեռքբերում գրանցել: Դա արդեն կլինի նույն բանի կրկնությունը, պարզապես մեկ աստիճան բարձր մակարդակով:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ

ՊՈԼ ՎԵՌԼԵՆ

ԿԻՆ ԵՎ ԿԱՏՈՒ

Խաղում էր նա իր կատվի հետ.
Ինչ տեսարան տարօրինակ.
Խավարի մեջ ցոլում էր մերթ
Ճերմակ մի ձեռք, մի թաթ ճերմակ:

Նենգ կենդանին քաշում էր ետ,
Թաքցնում սև թաթմանի տակ
Իր ագաթև ու նրբակերտ
Ճանկերը սուր, հատու դանակ:

Կինն էլ սիրով սուտ ու պատիր
Թաքցընում էր ճանկերը իր.
Բայց անթաքուստ էր Սատանան:

Եվ սենյակի խոր խավարում,
Ուր նա խնդում էր բարձրաձայն,
Ֆոսֆորե չորս կետ էր վառվում:

Թարգմ. Հ. Բախչինյան