«Հայեցակետ» հաղորդման հերթական թողարկումը: Այս անգամ Արմեն Հովհաննիսյան-ին հյուրընկալել էր գրականագետ Հովիկ Չարխչյանը:
Թեման՝
✔Չարենցի արդիականությունը,
✔Բանաստեղծն ու Մեդալը,
✔Մշակույթը՝ որպես Ազգի գոյության ձև և նպատակ:
https://drive.google.com/file/d/1v-XfXaZ6uODTpcc2ECFs0I3aUnD1-Yci/view
Երբ 1862 թվականին վախճանվեց անգլիացի գրող Դանթե Ռոսսետիի կինը, բանաստեղծը նրա դագաղի մեջ դրեց իր անտիպ պոեմները: Մի քանի տարի անց գրողին առաջարկեցին ժողովածու հրատարակել, սակայն Ռոսսետին չկարողացավ հիշողությամբ վերականգնել թաղված գործերը: Այդ ժամանակ ընկերները նրան հորդորեցին բացել գերեզմանը և դուրս բերել ձեռագրերը: Ի վերջո նա տեղի տվեց համառ խնդրանքներին, և գիրքը տպագրվեց:
Նույնը կրկնեց Եղիշե Չարենցը, երբ 1927 թ. հունվարին վախճանվեց բանաստեղծի կինը` Արփենիկը: Չարենցը նրա դագաղի մեջ դրեց կնոջը նվիրած բանաստեղծական շարքի ձեռագիրը: Սակայն, ի տարբերություն Ռոսսետիի, Չարենցը երբեք չփորձեց էջերը դուրս հանել:
Երևանի կենտրոնում՝ Աբովյան փողոցում մի գեղեցիկ, հնաոճ շինություն կա, որի պատին ցուցանակ է փակցված. «Այս տանը 1928 թ. իջևանել է ռուս մեծ գրող Մաքսիմ Գորկին»: Ժամանակին առիթ եմ ունեցել լսելու պնդումներ, թե Գորկին այս տանն ընդհանրապես չի եղել, բայց քանի որ նախատեսված էր, որ նա այստեղ գիշերեր, այդ պատճառով էլ ցուցանակը հետագայում տեղադրել են: Սակայն իրականությունն այլ բան է ասում: Եվ ոչ միայն ցուցանակի մասին:
1928 թվականի ամռանը անսպասելի լուրը տարածվեց երկրով մեկ. «Գորկին Հայաստան է գալիս»: Հեղափոխության երգիչն ու մրրկահավը, Լենինի ու Ստալինի մտերիմը, սովետների երկրի թիվ մեկ գրողը պիտի այցելեր հայերի հողը: Համաձայն պաշտոնական տեղեկության, Գորկին հուլիսի 25-ի առավոտյան Թիֆլիսից Ղարաքիլիսա (Վանաձոր) էր ժամանելու: Նրան դիմավորելու համար շտապ այնտեղ մեկնեցին Ժոմկոմխորհի նախագահ Ս. Տեր- Գաբրիելյանը, Լուսժողկոմ Ա. Մռավյանը և Կենտգործկոմի քարտուղար Ռ. Դաշտոյանը: Օրն անձրևային էր, սակայն լուսաբացին քաղաքի երկաթուղային կայարանում դիմավորելու համար հավաքվել էր հսկա բազմություն՝ պաշտոնական դեմքեր, գրողներ, երկաթգծի բանվորներ, արհմիությունների ներկայացուցիչներ, կոմերիտականներ ու պիոներներ:
Եվ ահա ուժգին սուլոցով կառամատույց է մտնում գնացքը: Մարդիկ բուռն ծափահարություններով և ուռաներով դիմավորում են նրա մուտքը: Շարժակազմը կանգ է առնում: Դռները բացվում եմ: Բոլորն անհամբերությամբ սպասում են: Բայց Գորկին չկա: Անցնում են րոպեները: Ոչ մի շարժում, վագոնից ոչ ոք դուրս չի գալիս: Ստիպված որոշում են պարզել, թե ինչ է կատարվում: Գրող Վահրամ Ալազանը համընդհանուր շփոթմունքին հաջորդած պատկերն այսպես է ներկայացնում. «…Մտնում ենք ներս: Ահա կարմիր պղնձագույն դեմքը ծռած՝ հանգիստ կերպով թեյ է խմում: Դրսում` հուզմունք ու համբերահատություն: Ներսում` հանգիստ ու անտարբերություն»:
Այդ պահվածքի մեջ վիրավորական երանգներ կային, բայց ինչ-որ մեկը որոշեց եղածը վերագրել Գորկու բացառիկ համեստությանը, բազմությունն էլ այդ խայծը կտցեց, և երբ վերջապես նա դուրս ելավ վագոնից, հավաքվածների խնդության ու խանդավառության փոթորիկը պայթեց օդում: Ալեքսեյ Մաքսիմովիչը նստեց մեքենան և նրան կայարանից տարան քաղաքի հանգստյան տուն: Նա լուսանկարվեց հանգստացողների հետ, իսկ տեղի պարտիզպանը երկու մեծ ծաղկեփունջ նվիրեց գրողին: Այնուհետև Գորկին ուղղություն վերցրեց դեպի Դիլիջան՝ ճանապարհին մի կարճ կանգառ անելով Վարդանլու գյուղի մոտ գտնվող պիոներական ճամբարում:
Տոնական ու հանդիսավոր տրամադրություն էր նաև Դիլիջանում: Շարված էր զորքը, սպասում էին տեղացիներն ու հյուրերը: Քաղաքի նոր հյուրանոցի շենքի առաջ կայացավ դիմավորման միտինգը: Հնչեցին ելույթներ, որից հետո Գորկին մի փոքր զբոսնեց ու կարգադրեց ճանապարհ ընկնել: Առջևում Սևանն էր: Հետագայում նա իր ուղեգրության մեջ այսպիսի գրառում պիտի կատարեր.
«Դիլիջանի դաշտում ընկերներից ինչ-որ մեկը կիսաձայն ասաց.
— Թուրքերն այստեղ շատ հայերի են կոտորել:
— Դե ինչու՞ այդ մասին հիշել այսպիսի գեղեցկության գրկում,- պատասխանեցին նրան:
Այո, զարմանալի գեղեցիկ է: Կարծես լեռները գրկել ու պահպանում են դաշտը կենդանի էակների սիրով ու քնքշությամբ»:
Գորկին հիացած էր Հայաստանով, բայց ոչ նոր ժամանակների հայաստանցիներով, ովքեր փորձում էին ամեն կերպ շրջանցել անցյալի «անհարմար» փաստերը: Իր գրառումներում գրողն այդ մարդկանց հեգնանքով անվանում էր «պարոնայք հումանիստներ, իդեալիստներ ու մշակույթի պահապաններ», որոնց դավանած արժեքները հիմնված էին ցինիզմի վրա: Իսկ հիմա նա պիտի տեսներ նաև նոր ժամանակների գյուղերն ու դրանց բնակիչներին, որոնց ծայրահեղ աղքատությունը ցնցում է Գորկուն: Երբ կանգ են առնում Ելենովկայում (այժմ՝ Սևան քաղաք), նրան տանում են դիտելու լիճը, ծանոթանալու ձկնաբուծության փորձերի և գիտական աշխատանքների հետ, սակայն թանկագին հյուրի համար անջնջելի են մնում իր զրույցները տեղաբնակների հետ, որոնք ապրում էին միջնադարի կենցաղով ու անտեղյակ էին մեծ աշխարհի անցուդարձից:
Օրվա երկրորդ կեսին Մաքսիմ Գորկին արդեն Երևանում էր: Այստեղ նրա համար նախատեսել էին գերհագեցած ծրագիր: Սկզբում հանդիսավոր նիստն էր Կուլտուրայի տանը, հետո գրողը ծանոթացավ Երևանի արդյունաբերական և կուլտուրական կյանքին: Պատմության թանգարանում տպավորված էր մագաղաթե ձեռագրերով, պատկերասրահում հիացավ Մարտիրոս Սարյանի կտավներով: Այնուհետև մամուլը հայտնում էր. «Նախաճաշից հետո պրոլետգրող Եղիշե Չարենցը Մաքսիմ Գորկուն մատուցեց իր «Երկիր Նայիրի» գրվածքի ռուսերեն թարգմանությունը: Գորկին շնորհակալություն հայտնեց Չարենցին և խոստացավ նամակ գրել նրան այդ գրքի մասին, որը նա սկսել է կարդալ դեռ Իտալիայում»:
Գորկուն ուղեկցեցին հիդրոկայան, բամբակազտիչ գործարան, ապա գնացին Ձեթ- օճառի գործարան: Մի զավեշտալի դրվագ կա՝ կապված այդ այցի հետ: Գործարանում նա առանձին ուշադրությամբ էր դիտում մեքենայի ամեն մի շարժումը: Ափի մեջ բռնում էր բամբակի հունտը, գցում ատամի տակ, ծամում, վերցնում էր թեփը, քուսպը, ուշադիր զննում էր ամեն բան: Այդ ժամանակ որոշում են նրան ցուցադրել բանվոր «արձանագործի» կերտած Լենինի օճառե կիսանդրին: Գորկին վերցնում է քանդակը, շուռումուռ է տալիս և հանկարծ ասում է, որ իրեն առավելապես հետաքրքրում է օճառի որակը: Դրա համար էլ պոկում է Լենինից մի փոքրիկ կտոր, թրջում շրթունքներում, ապա սկսում է մատներով տրորել: Մինչ ներկաները ապշած դիտում էին, թե ինչպես էր անարգվում հեղափոխության մեծ առաջնորդը, Գորկին շարունակում է աշխուժորեն բացատրել, թե ուզում էր ընդամենը իմանալ՝ փրփուր տալի՞ս է այդ օճառը, որից իր սիրելի ընկերոջ կիսանդրին էին կերտել:
Այցելությունների կարևոր վայրերից մեկն էլ դառնում է «Արարատ» գինու գործարանը, որի նկուղներում հիացած հյուրը առատորեն համտեսում է տակառների թունդ պարունակությունը: Ասում են, թե հենց այստեղ էլ նա արտասանել է իր նշանավոր խոսքերը. «Երևի ավելի հեշտ է Արարատ լեռը բարձրանալ, քան բարձրանալ «Արարատի» նկուղից»:
Հենց այդպես՝ գինովցած էլ Գորկին գնաց մասնակցելու մեծ միտինգին, որ կայացավ քաղաքային այգում, շուրջ 10 հազար երևանցիների ներկայությամբ: Փոթորկալից օվացիաներով, խնդության բացականչություններով և համատարած ուրախությամբ դիմավորեցին նրան, Գորկին մի ճառ արտասանեց, որն ըստ էության խորհրդային երկրի ու հեղափոխության գովքն էր: Իսկ երեկոյան նույն այգում նրա համար մեծ համերգ տվեցին: Կոնսերվատորիայի սաները կատարեցին Սպենդիարյանի ստեղծագործություններից, իսկ պարախումբը ցուցադրեց Սասունցիների պարը: Սա անջնջելի տպավորություն թողեց Գորկու վրա: Հետագայում նա այդ տեսարանը պիտի վերհիշեր այսպիսի գույներով. «Տաքացած երգում է դուդուկը, բայց նրա բարձր ձայնը արդեն ականջ ծակող չի թվում, բարձր, բայց փափկորեն չափ է խփում թմբուկը, և այդ երաժշտության ետևում տեսնում ես մեկ ուրիշը՝ մարդկային ճկուն մարմնի զարմանալի գեղեցիկ շարժումների երաժշտությունը, ազատ խաղը վառ հագուստների բազմերանգ ալիքների մեջ: Այն պահերին, երբ բազմագլուխ մարմնի շարժումների սլացիկությունը աճելով փոխվում էր ոսկե և ծիածանագույն փոթորկի, ես սպասում էի, որ պարողների շղթան կկտրվի առանձին օղակների, բայց այդ փոթորկի մեջ էլ նրանք պահպանում էին շարժումների միահամուռ շարժունությունը՝ մեծացնելով և խորացնելով ուժի ու միասնության տպավորությունը: Երբեք ես չէի տեսել և չէի կարող երևակայել այդպիսի կատարյալ միաձուլության պատկեր, շատերի համախմբվածություն մի միասնական գործողության մեջ: Այդ շատ հինավուրց պարի մեջ անտարակույս թաքնված էր ինչ-որ խորհրդանշական բան, բայց ինձ չհաջողվեց պարզել, թե ինչ է դա` քրմերի կրոնական պա՞ր, թե՞ ռազմիկների պար… Անտարակույս, սասունցի հայերի պարը ռազմիկների հաղթական պար է»:
Համաձայն այդ օրերի մամուլի տեղեկություների, երեկոյան ժամը 9-ին Մ. Գորկին Մյասնիկյանի անվան գրադարանում տեսակցություն է ունեցել Հայաստանի պրոլետգրողների ասոցիացիայի, Աշխատավորական գրողների միության անդամների և մամուլի աշխատակիցների հետ: Սակայն այլ աղբյուրներ վկայում են, որ իրականում հանդիպումը կայացել էր Բանկոոպի թեյարանում: Դատելով արձագանքներից, զրույցն այնքան էլ աշխույժ և հետաքրքիր չի անցել՝ հերթապահ հարցեր, հերթապահ պատասխաններ: Օրվա անցուդարձից հոգնած ռուս գրողը իր գործն ավարտած մարդու շտապողականությամբ հեռացել է հավաքից և գնացել էր իրեն հատկացված բնակարանը՝ հենց այն տունը, որտեղ այսօր ցուցանակն է փակցված: Իսկ երբ առավոտը բացվեց, նա արդեն Երևանում չէր: Գորկին Թիֆլիս էր մեկնել՝ առանց հրաժեշտ տալու:
Իբրև վերջաբան՝ այս պատմությանը կցենք այդ օրերին «Խորհրդային Հայաստան» թերթում տպագրված լուրը՝ «Մաքսիմ Գորկին Հայաստանում» վավերագրական ժապավենի մասին: Այնտեղ մասնավորապես ասվում էր. «Մաքսիմ Գորկին Երևանում» կինոժապավենը կիսով չափ միայն կարող է գոհացուցիչ համարվել, որովհետև միանգամայն անհայտ պատճառներով խրոնիկայում բոլորովին բացակայում են Երևանում գրողի մնալու կադրերը, օրինակ` գործարանները, հիդրոկայան, թանգարան այցելելը: Վերջապես այն վիթխարի միտինգը, որը կազմակերպվել էր Կոմունարների այգում Մաքսիմ Գորկու մասնակցությամբ , ապա` հանդիսավոր ընդունելությունը, օվացիաները, որոնք ցույց տվին բազմահազար ընթերցողները մեծ գրողին:
Ինչ վերաբերվում է հանված կադրերին, չի կարելի չխոստովանել, որ հաջող են թե լուսանկարները, թե մոնտաժի սյուժետային կառուցվածքը և թե դինամիկ լինելը` չնայած աննպաստ պայմաններին»:
Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ
1936 թ. հուլիսի 11-ին Խանջյանի դիակը Թիֆլիսից Երևան բերին։ Երևանի կայարանում մեծ բազմության Էր հավաքվել։ Կայարանից մինչև քաղաք տանող ճանապարհը փակված Էր միլիցիոներների խիտ շղթայով։ (Խանջյանի դիակին դիմավորել պաշտոնապես թույլատրված Էր միայն Կենտկոմի և Կենտգործկոմի անդամներին)։ Որպես Կենտգործկոմի անդամ, ես կայարան գնացի։ Երբ Խանջյանին բերող վագոնը մոտեցավ կառամատույցին, Խանջյանի զինակիցներն ու մոտիկ մարդիկ մտան վագոն և ուսամբարձ դագաղը դուրս բերին վագոնից։ Խիստ սրտաճմլիկ Էր դագաղի կափարիչին տեսնել Խանջյանի անբաժան գլխարկ-կեպին։
Կայարանից մինչև Խանջյանի առանձնատունը, որ գտնվում Էր Հրազդանի ձախ ափին, դագաղը տարվում Էր ուսերի վրա։ Համարյա հինգ րոպեն մեկ փոխվում Էին դագաղն իրենց ուսերին կրողները։ Ժողովուրդը ամեն կերպ աշխատում Էր պատռել միլիցիայի շղթան և հետևել Խանջյանի դագաղին, բայց միլիցիոները հարվածում և ետ Էր մղում նրանց։ Ես ականատես եղա մի սրտառուչ դեպքի։ Ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելին մոտեցավ միլիցիոներներից մեկին, գրպանից հանեց Խորհրդային Միության Կենտգործկոմի անդամության տոմսը և ասաց. «Կյանքումս երբեք չեմ օգտագործել Կենտկոմի անդամության իրավունքները, թույլ տվեք անցնել և գնալ դագաղի ետևից»։
Միլիցիոներները ձգված պատվի առան և ճանապարհ բացեցին մեծանուն գիտնականի համար։ Նա դագաղին հասնելով փոխարինեց մեկին, դագաղին ամրացած փայտը դնելով իր ուսերին։ Դագաղի ետևից քայլում Էինք ես և Չարենցը, երբ մոտեցանք Խանջյանի առանձնատան դարպասներին, Չարենցն ասաց. «Այ տղա, Ալազան, նեուժելի Խանջյանի նման բոևոյ մարդը կարող Էր իրեն խփել, չէ, էստեղ մի գաղտնիք կա, որը վաղ թե ուշ կպարզվի»։ Եվ պարզվեց։
Դագաղը դրվեց աոանձնատան դահլիճում։ Խանջյանի անձնական բժիշկ Սաղյանը և հայտնի վիրաբույժ Միրզա–Ավագյանը, տեսնելով Խանջյանի զույգ քունքերի վերքերը, կասկածանքով ասել են, որ այդ վերքերը ինքնասպանի վերքեր չեն, այլ մեկն ու մեկի ձեռքով նա սպանված է։ Այս կասկածի համար երկու բժիշկները բանտ նետվեցին։ Սաղյանին գնդակահարեցին, իսկ Միրզա-Ավագյանը բանտում մահացավ դիզենտերիա հիվանդությունից։
ՎԱՀՐԱՄ ԱԼԱԶԱՆ
«Տառապանքի ուղիներով»
Բանաստեղծ Եղիշե Չարենցի թաղման վայրը պղծելուց 4 օր անց դեպքին արձագանքել է Չարենցի տուն-թանգարանի տնօրինությունը, սակայն արձագանքել է խիստ յուրահատուկ կերպով՝ հայտարարելով, թե իբր դա Չարենցի գերեզմանը չէ և այդպես ասողները ստում են ու ապակողմնորոշում հանրությանը: Թանգարանի տնօրեն Լիլիթ Հակոբյանի այդ կտրուկ արձագանքին գրող, գրականագետ Հովիկ Չարխչյանն այսպես պատասխանեց. «Հակոբյանից ես այլ բան չէի էլ սպասում: Այդ տիկինը ոչ միայն բառերի մեջ ընտրություն կատարելու շնորհից է զրկված, այլև հակում ունի՝ պարբերաբար մոլորության մեջ գցել մարդկանց: Նրա վերջին «քաջագործություններից» մեկը թուրքերի հետ ձեռք-ձեռքի տված մի անկապ քարակույտ իբրև Չարենցի տուն մեզ վրա սաղացնելու գործարքն էր, որը անփառունակ վախճան ունեցավ, և այդ օրից Լիլիթ Հակոբյանն ատամ ունի ինձ վրա: Սա, իհարկե, զվարճալի պիտի հնչի, եթե այդքան ցավալի չլինի: Իսկ գալով այն հարցին, թե մեզնից ով է սուտ խոսում, ապա ես կարող եմ միանշանակ պնդել, որ դա առայժմ մնում է տիկին Հակոբյանի բացառիկ մենաշնորհը: Ասածս հիմնավորելու համար կան մի քանի փաստարկներ, բայց ես կհիշատակեմ դրանցից միայն մեկը, ինչը լիովին բավարար է ընդդիմախոսիս բառերի արժեքը գնահատելու համար: Ի՞նչ եք կարծում, սրանից 15 տարի առաջ ո՞վ էր, որ առաջինը հանրությանը տեղյակ պահեց, թե գտնվել են Չարենցի թաղման վայրն ու գրողի մասունքները: Ասեմ՝ չեք հավատա: Նույն Լիլիթ Հակոբյանը: Եթե թերթելու լինեք այդ օրերի մամուլը, ինքներդ էլ կհամոզվեք, որ դա այդպես է: Ես ընդամենը մի կարճ մեջբերում կատարեմ այն օրերի թերթերից. «…Եվ տնօրենն ասաց. «Ճշտված է Չարենցի գերեզմանի տեղը… Մի քանի չարենցապաշտների ու թանգարանի աշխատակիցների ջանքերով հաջողվել է ճշգրիտ որոշել Չարենցի թաղման վայրը: Փորել ենք և գտել մի քանի ոսկորներ, որոնց ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դրանք Չարենցինն են» (Արամ Մարգարյան, «Եվ տնօրենն ասաց…», «Հայք», 10.1.1996 թ.): Ահա այսպես: Փորել են, գտել, ուսումնասիրել, համոզվել ու հայտարարել: Իսկ հիմա պարզվում է, որ ես ստախոս եմ, իսկ Լիլիթ Հակոբյանը ճշմարտության մարմնացումն է:
Հիմա դառնանք նրա մեկ այլ աղաղակող կեղծիքին, երբ անտեղյակ լրագրողին ասում է. « Ի վերջո, այդտեղից ոսկորներ հանվե՞լ են, չէ՞ որ կարելի է ոսկորների ԴՆԹ-ի ախտորոշմամբ պարզել իսկությունը, արե՞լ են նման բան, իհարկե ոչ»: (Խեղճ գրագետը նույնիսկ չգիտի, թե ինչ բան է ախտորոշումը և որ ԴՆԹ-ն երբեք չեն ախտորոշում, բայց այս մասին՝ մեկ այլ անգամ, հիմա դառնանք բուն խնդրին):
Ինչպես նկատեցիք, քիչ առաջ նա բոլորովին այլ բան էր պնդում գտնված ոսկորների, մասունքների ուսումնասիրության մասին: Բայց սա դեռ բոլորը չէ: Թե ինչպես է ընթացել գենետիկական հետազոտություն կատարել-չկատարելու հարցի լուծումը, այդ մասին հստակ պատկերացում է տալիս ոչ այլ ոք, քան Չարենցի թոռնուհին՝ Անահիտ Չարենցի դուստր Հասմիկ Չարենցը: Ահա մի հատված վերջինիս հարցազրույցից՝ տպագրված 2008 թ. մայիսի 10-ին «Հրապարակ» թերթում. «… Ես ասացի՝ խնդրեմ, տվեք ոսկորներ, տանեմ Հոլանդիա, ԴՆԹ-ի թեստ անցկացնենք, եթե արդյունքում ապացուցվի, որ գտել ենք Չարենցի աճյունը, ես կասեմ՝ փառք Աստծո, քրիստոնեաբար կթաղենք, վրան էլ խաչ կդնենք։ Բայց ինձ չտվեցին…»։
Այն նախանձախնդիր լրագրողները, ովքեր այդքան հակված են ճշմարտությունը բացահայտել, գուցե հենց այս հարցի՞ց սկսեն՝ ինչու՞ չտվեցին, ինչու՞ ուրացան այն, ինչ ասում էին նախկինում և, վերջապես, որտե՞ղ է տիկին Հակոբյանը պահ տվել այդ ոսկորները: Հասկանում եմ, որ սրանք ծանր հարցեր են նրա համար, բայց ի՞նչ կարող ես անել…
Եթե նկատեցիք, ես առայժմ ոչինչ չեմ ասել իմ անունից: Առայժմ մյուսներն են խոսում: Եվ ձեզ վստահեցնում եմ, որ դա էլ լիովին բավարար է իսկությունը պարզելու համար: Ու՞մ է Հակոբյանը ստախոս անվանում: Նրանց, ովքեր համոզված են, որ դա է Չարենցի գերեզմանը: Կնշանակի նա ստախոս է հորջորջում նաև հարգարժան բանաստեղծ Արևշատ Ավագյանին, ով առաջիններից մեկը հրապարակեց գերեզմանի գտնվելու վայրի մասին տեղեկությունը: Ստախոս է անվանում չարենցագետ Դավիթ Գասպարյանին, ով իր գրքում գրել է«…Չարենցին թաղեցին գիշերը, բոլորից գաղտնի, աչքից հեռու, Երևանից Էջմիածին տանող խճուղու ձախ կողմում, Հրազդանի աջ ափին, ձորի բարձունքում գտնվող ներքին գործերի մինիստրության պանսիոնատի այգու քարքարուտների մեջ: Դեռ ապրում է այդ օրերի ականատես վկան…»: Ստախոս է անվանում այն բոլոր հրաշալի, հետևողական մարդկանց, ովքեր անշահախնդրորեն տարիներ շարունակ զբաղվել են մեծ գրողի վերջին հանգրվանի որոնումներով, քայլ առ քայլ տարել մեզ դեպի բացահայտում և այժմ միայն մի բան են ցանկանում՝ արժանին մատուցել նրա հիշատակին ու հեռու պահել նրան ճշմարտություն պղծողների ու քողարկողների ոտնձգություններից:
Այսքանից հետո ինչ այլ բան չի մնում, քան հերթական անգամ ասել. տիկին Հակոբյան, դուք արդեն անտանելի եք դառնում: Խելամիտ եղեք, լռեք ու զբաղվեք այն գործերով, որոնք ձեզ են վերաբերում: Չարենցագիտությունը ձերր խելքի բանը չէ»:
Այսօր մի խումբ հեռուստալրագրողների և բանաստեղծ Արևշատ Ավագյանի հետ մենք այցելեցինք այն վայրը, որտեղ գտնվում է Եղիշե Չարենցի գերեզմանը: Չեմ կարող բառերով նկարագրել զգացումը, որ ունեցանք բոլորս, երբ տեսանք այն, ինչը բոլորովին չէինք սպասում տեսնել: Եղիշե Չարենցի գերեզմանը պղծված էր, ոչնչացված էր այնտեղ տեղադրված խաչը, բանաստեղծի դիմանկարը և ցուցանակը, որի վրա նշված էր նրա մահվան օրը: Գերեզմանաթումբը հարթեցված էր, իսկ այնուհետև ծածկված շինարարական աղբով, քարերով և մետաղե թիթեղներով: Թե ո՞վ կամ ովքե՞ր են մարդկային կերպարանքով այն թերմածքները, որ հանդգնել են ձեռք բարձրացնել այդ սրբավայրի վրա, առայժմ հատնի չէ: Սակայն ուզում եմ նշել կարևոր մի հանգամանք: Շատերին է հայտնի, որ Չարենցի թաղման վայրը գտնվում է Երևանից Էջմիածին տանող մայրուղու ձախ կողմում, Հրազդանի կիրճի եզրին, նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի առանձնատան պարսպի կողքին: Այդ տարածքը հսկվում է օրուգիշեր ոչ միայն թիկնապահների կողմից, այլև պարսպի տարբեր հատվածներում տեղադրված տեսախցիկներով: Ընդ որում, տեսախցիկներից մեկը գտնվում է հենց Չարենցի գերեզմանի մոտ: Բացառվում է, որ այն արձանագրած չլինի այն պահը, երբ վանդալները հողին էին հավասարեցնում շիրմաթումբը: Ուզում եմ հավատալ, որ ամենակարճ ժամանակում մենք Ռ. Քոչարյանի գրասենյակից կստանանք մեզ հուզող հարցերի գոնե մի մասի պատասխանը:
Հիշեցնեմ, որ դեռևս 1996 թվականին գտնվեցին Չարենցի մասունքները, իսկ վերջին տարիներին այդ վայրը դարձել էր Չարենցի պոեզիայի երկրպագուների ուխտավայրը: Չարենցասերների ջանքերով այն հնարավորինս բարեկարգվել էր, տեղադրվել էին հիշատակի խաչն ու հուշատախտակը: Այժմ կատարված անմարդկային արաքը ոչ միայն հանճարեղ գրողի հիշատակի պղծումն է, այլև ծանր վիրավորանք նրա ընթերցողների ջերմ զգացումների հանդեպ: Եվ սա չի կարող անհետևանք մնալ:
ՀՈՎԻԿ ՉԱՐԽՉՅԱՆ
14.03.2011
Գայանե Դանիելյան
Մարտի 13-ին` հայ մեծ բանաստեղծ Եղիշե Չարենցի ծննդյան 114-րդ տարեդարձի օրը, գրողները, գրականագետները, նրա պոեզիայի երկրպագուները ավանդաբար հավաքվում են Երեւանում նրա հուշարձանի մոտ, ապա Չարենցի տուն-թանգարանում մասնակցում են բանաստեղծի հիշատակին նվիրված միջոցառումներին:
Այս տարի ուշագրավ նախաձեռնությամբ են հանդես եկել մի խումբ երիտասարդներ` արձակագիր, հրապարակախոս Հովիկ Չարխչյանի գլխավորությամբ. առաջին անգամ Չարենցի ծննդյան օրը համացանցի միջոցով դարձնել գիրք հավաքելու եւ մարզային, գյուղական գրադարաններին նվիրելու օր:
«Գիրք – 2011» գրքի մարաթոնի շրջանակներում միայն Երեւանում եւ շրջակա բնակավայրերում արդեն հավաքվել է շուրջ 5000 անուն գիրք:
Նվիրատվության առաջին փուլը տեղի կունենա մարտի 19-ին Տավուշի մարզում:
«Այնտեղ գրքի տոն է լինելու, եւ այդ արարողության ընթացքում մենք Տավուշին հատկացնելիք գրականությունը կփոխանցենք իրենց` լեռնային շրջանի գյուղեր տեղափոխելու համար», — նշեց Չարխչյանը` շարունակելով. — «Ես Տավուշի բնակիչների հետ մինչեւ այդ հանդիպել եմ, զրուցել եմ, ու իրենք ուրիշ բանի օգնություն չուզեցին, թեեւ կարող էին ուզել: Նրանք ոչ ինչ-որ նյութական կամ այլ կարգի բաների պահանջ ունեին, այլ հատկապես գիր ու գրականություն էին ուզում` ամսագրեր, գրքեր, տեղեկատուներ, քարտեզներ, նոտաներ, ալմանախներ»:
Կազմակերպիչները մտադիր են գրքի մարաթոնը դարձնել ամենամյա եւ իհարկե` Եղիշե ծննդյան օրը:
«Մենք այդ օրը պատահական չենք ընտրել: Չարենցի պատգամները ինչ-որ կերպ իրականացնելու մղում կար` մշակույթը մարդկանց հասցնելու, գրքի նկատմամբ սեր արթնացնելու, այս ամեն ինչին գեղեցիկ երանգներ հաղորդելու», — նշեց Չարխչյանը:
Ռադիոհաղորդումն ամբողջությամբ կարելի է լսել այս հասցեում` http://www.azatutyun.am/content/article/2337624.html
Hovikcharkhchyan's Blog 