ՌՈԲԵՐՏ ՓԵՆ ՈՒՈՐԵՆ

Եթե մարդն իմանար, թե ինչպես է պետք ապրել, նա երբեք չէր մեռնի:
Դուք երբեք չեք կարող խուսափել նրանից, ինչից աշխարհում ամենաշատը կցանկանայիք խուսափել: Մարդը հեռանում է տնից՝ ինչ որ բան նրան այն կողմ է հրում: Բայց գիշերը նա պառկում է ուրիշի մահճակալին, և ուրիշի քամին աղմկում է նրա վերևում՝ ծառերի մեջ: Նա թափառում է օտար փողոցներում, և նրա հայացքի առջևով անցնում են դեմքեր, բայց նա չգիտի այդ դեմքերի անունը: Ձայները, որոնք նա լսում է, այն ձայները չեն, որ հնչել են նրա ականջներում այն պահից ի վեր, ինչ հեռացել է տնից: Սրանք բարձր ձայներ են: Այնքան բարձր, որ խլացնում են հարազատ ձայները: Բայց ահա վրա է հասնում լռության րոպեն, և նա կրկին լսում է նախկին ձայները, այն ձայները, որոնք նա վերցրեց իր հետ, երբ հեռանում էր տնից: Եվ նա արդեն հասկանում է, թե ինչ են նրանք ասում: Նրանք ասում են. «Վերադարձիր»: Նրանք ասում են. «Վերադարձիր, տղա»: Եվ նա վերադառնում է:
…Կյանքը կրակ է, որ վազում է խծուծի վրայով (կամ վառոդի տակառի դյուրավառ քուղի վրայով, որին մենք Աստվա՞ծ ենք կոչում), և քուղը դա այն է, ինչը մենք չգիտենք, մեր Անգիտությունը, իսկ մոխրի հետքը, որ մնում է քուղից, եթե այն չի ցրում քամին, դա Պատմությունն է, մարդկային Իմացությունը: Սակայն այն մեռած է: Ու երբ կրակը կհասնի քուղի ծայրին, մարդկային իմացությունը կհավասարվի աստվածային իմացության հետ, և կրակը, որ կյանքն է, կմարի: Կամ եթե քուղը տանի դեպի վառոդի տակառը, այն կբռնկվի հրեշավոր բոցերով և ցիրուցան կանի նույնիսկ իր մոխրե հետքը…

Հանգուցյալի համար արցունքներ չեն լինի

Ինչպես որ անբուժելի հիվանդի մահը առանձնապես մեծ զարմանք չի պատճառում, այդպես էլ ոչ ոք անակնկալի չեկավ այն տեղեկությունից, որ Թուրքիայի խորհրդարանը ի թիվս այլ օրինագծերի անվավեր էր ճանաչել դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման ու երկկողմ հարաբերությունների ամրապնդման մասին հայ-թուրքական արձանագրությունները, որոնք ստորագրվել էին մոտ 2 տարի առաջ, Ցյուրիխում: Փաստը բացատրվեց հետևյալ կերպ. Թուրքիայի խորհրդարանի ներքին կանոնադրության համաձայն, տվյալ օրենսդրական շրջանում վերջնական լուծում չգտած օրինագծերը համարվում են անվավեր: Ըստ այդմ, բացի հիշյալ արձանագրությունից, նաև չեղյալ էին համարվել ևս 898 օրինագծեր:
Սակայն ֆորմալ կարգի հիմնավորումներն այս պարագայում ոչինչ չեն փոխում: Թիկունքում մնացած ժամանակահատվածը քիչ չէր, բայց և այնպես Թուրքիայի նախկին խորհրդարանն այդ արձանագրութունների խնդրում մատը մատին չխփեց՝ ապացուցելով, որ իրեն ձեռնտու չէ առանց նախապայմանների հարբերությունների կարգավորումը: Բացեիբաց հայտարարելով, որ հայ-թուրքական շփումներն անիրական են, քանի դեռ լուծված չէ ղարաբաղյան հակամարտությունը, դրանով իսկ նա դիրքորոշում կտակեց նոր խորհրդարանին, որն էլ այսօր, ինչպես արձանագրում է «Pirus Haber»-ը, հայ-թուրքական սահմանի բացման հարցն առաջնայնությունը կորցրած է համարել Թուրքիայի քաղաքական ուղու մեջ:
Միանգամից նկատենք, որ պաշտոնական Երևանն իր հերթին որևէ կարգի դիրքորոշում չցուցաբերվեց հարևան երկրի ապակառուցողական քայլի վերաբերյալ: Ոչ հանրապետության առաջին դեմքերը, ոչ արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը դեռևս հրապարակայնորեն չեն տվել իրենց գնահատականը և չեն շարադրել այն մոտավոր գործողությունները, որոնց պատրաստ են դիմել այս պահից ի վեր: Դրա փոխարեն առանձին քաղաքական խմբեր առիթը բաց չթողեցին անմիջապես մեղավորներ փնտրել երկրի ներսում և վերհիշել գլխավոր խնդրին ենթակա դրվագների ու դրանց թերությունների մասին: Ինչ խոսք, սա իսկապես լավ հնարավորություն է բոլոր նրանց համար, ովքեր դժգոհ են Հայաստանի վարած արտաքին քաղաքականությունից: Եվ հիմա ամենևին էլ պարտադիր չէ բացատրել, թե հատկապես ո՞ր հարցում է ձախողվել ԱԳՆ-ն և ի՞նչ էր պետք անել, որ չի արվել՝ հաշվի առնելով Հայաստանի դիրքը, իրավիճակը և այլ հարակից հանգամանքները: Դրա փոխարեն հնչում են կտրական պահանջներ առ այն, որ Ազգային ժողովն իր առաջին իսկ նիստում պետք է օրակարգից հանի հայ-թուրքական արձանագրությունները՝ ամբողջ պատասխանատվությունը բարդելով Թուրքիայի վրա։
Թվում է, թե սա չափազանց հրապուրիչ ու տեղին դեմարշ կարող էր համարվել, եթե չնմանվեր տաք գլխով պատասխանատու գործ ձեռնարկելուն, ինչի հետևանքները ավելի հաճախ հակառակ էֆեկտն են տալիս: Եթե նույնիսկ Հայաստանը որոշի հետ կանչել իր ստորագրությունը արձանագրություններից, ապա դա կպահանջի ոչ միայն լուրջ կշռադատում, այլև երաշխիքներ, որ վաղը նա չի զղջա իր հապշտապ պատասխանի համար: Իսկ խնդիրն այս անգամ սոսկ այն չէ, թե ինչպիսին կլինի մեր արձագանքը, այլ նաև այն, որ կարիք չկա սեփական գործողությունները մշտապես պայմանավորել թուրքական պահվածքով: Մենք կամ դա անում ենք« կամ չենք անում, քանի որ այդպես է թելադրում երկրի շահը: Մնացյալը երկրորդական հարցեր են, որոնք ժամանակի ընթացքում կկորցնեն իրենց սրությունը: Նաև սա է պատճառը, որ այսօր կան հակառակը պնդողներ, համաձայն որոնց վաղաժամ է այրել բոլոր կամուրջները, երբ կարելի է ներկա իրավիճակը օգտագործել որպես հաղթաթուղթ և դա հրապարակ բերել այն ժամանակ, երբ անհրաժեշտ լինի Թուրքիայի նկատմամբ ճնշում գործադրել: Այդ իմաստով Հայաստանը առայժմ ունի բոլոր հիմքերն ասելու, որ ինքը հավուր պատշաճի կատարել է ստանձնած պարտավորությունները, իսկ ահա Թուրքիայի համար դժվար կլինի ներկայանալ բարեխիղճ գործընկերոջ կերպարով:
Ամեն դեպքում, իրավիճակի յուրահատկություններից մեկը շարունակում է մնալ այն, որ ոչ Անկարայում ու ոչ էլ Երևանում ոչ ոք չի պատրաստվում արցունք հեղել վաղաժամ վախճանված արձանագրությունների համար: Երկուսն էլ փորձում են եղածը գնահատել փիլիսոփայորեն և որոնել ոչ թե ելքեր, այլ շրջանցիկ ճանապարհներ: Հայաստանում, օրինակ, շատերը ցնծությամբ արձանագրեցին, թե վերջապես ձերբազատվեցինք հայ-թուրքական արձանագրությունների «լծից» և հետագայում շանսեր կան բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների։ Մի խոսքով, Թուրքիան, կարելի է ասել, ծառայություն մատուցել մեզ՝ ազատելով այն ծանրությունից, որ կրում էինք այդ փաստաթղթի պատճառով:
Սակայն պետք չէ դեպքերից առաջ ընկնել ու վաղաժամ եզրահանգումներ անել: Բանն այն է, որ թուրքական օրենքի համաձայն, կառավարությունը կամ պատգամավորները օրինագիծը կարող են վերստին վերականգնել: Այսինքն այն, ինչ եղավ, նույն հաջողությամբ կարելի է բնորոշել իբրև բյուրոկրատական քայլ։ Այլ հարց է, որ եթե առաջիկա ամիսների ընթացքում Թուրքիան փորձ չանի արձանագրությունները վերադարձնել խորհրդարան, ապա դա արդեն կհամարվի հստակ արձագանք հարաբերությունների եթե ոչ վերջնական, ապա գոնե երկարատև սառեցման մասին: Իսկ մեր դառը փորձը ցույց է տվել, որ թուրքերը շփումների կարող են գնալ միայն այն պարագայում, եթե ցանկություն ու անհրաժեշտություն առաջանա մեկ անգամ ևս դրանցից քաղաքական դիվիդենտներ շահել:
Երկրորդ էական շարժառիթը արտաքին ուժերի շահագրգռվածությունն ու միջամտությունն է: Եթե վստահելու լինենք փորձագետ, Արտաքին քաղաքականության գերմանական միության ԱՊՀ ու Ռուսաստանի հետազոտական ծրագրերի տնօրեն Ալեքսանդր Ռարի կարծիքին, ապա «Թուրքիայի և Հայաստանի միջև մերձեցման ինչ-որ գործընթաց կա: Եվրամիությունում կան ազդեցիկ ուժեր, որոնք հետայսու ևս աշխատելու են, որպեսզի այդ մերձեցումը կայանա»:
Ճիշտ է, Անկարան պարտավորություններ ունի Եվրամիության առջև: Բայց այդ պարտավորություններից զատ հարևան երկիրն այսօր ունի նաև այնպիսի լուրջ ու հրատապ խնդիրներ, որոնց համատեքստում հայ-թուրքական հարցը կարող է մղվել երկրորդ պլան: Հենց միայն քրդական, սիրիական խնդիրները, բարդ հարաբերությունները Իսրայելի հետ, Կիպրոսի հարցը միանգամայն բավարար են նրա ուշադրությունը մի առ ժամանակ շեղելու այս կետից: Ասվածը հիմնավորենք նաև այն փաստով, որ արձանագրությունները օրակարգում թողնել-չթողնելու կամ դրանց հետագա ճակատագրի վերաբերյալ Անկարան նույնպես ոչ մի հայտարարություն առայժմ չի արել:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ