ԹՈՐՆԹՈՆ ՈՒԱՅԼԴԵՐ

Կյանքը չի ունենում այլ իմաստ, քան այն, ինչը մենք նրան տալիս ենք: Նա չի աջակցում մարդուն և չի ստորացնում նրան: Մենք չենք կարող խուսափել ոչ հոգեկան տառապանքներից, ոչ ուրախությունից, սական ինքնին այդ կացությունները մեզ ոչինչ չեն ասում, և մեր դժոխքն ու մեր դրախտը սպասում են, որ մենք մեր իմաստը դնենք իրենց մեջ:

Ի՞ՆՉ Է ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ ՐԱՖՖԻ

Սկզբից ևեթ ընթերցողներին հետաքրքրել է Րաֆֆի գրական անվան բացատրությունը: Ինքը` Հակոբ Մելիք-Հակոբյանը, այս մասին որևէ տեղեկություն չի թողել: Րաֆֆի անվան բացատրությանն առաջին անգամ անդրադարձել է Լեոն, որը առիթ էր ունեցել մեծ գրողին ճանաչելու «Մշակ» լրագրում նրա հետ աշխատած տարիներին: Այդ կապակցությամբ Լեոն գրում է. «Ասում են, որ իր կեղծանունը Րաֆֆին վերցրել է արաբական լեզվից: Գուցե ավելորդ չէր լինի հիշատակել, որ 60- ական թվականներին Թիֆլիսի իտալական օպերայի դերասանուհիներից մեկի ազգանունն էր Րաֆֆի (Լեո, Գրիգոր Արծրունի, հատոր 2-րդ, էջ 64): Կենսագիրներից մեկի կարծիքով րաֆֆի, ավելի ճիշտ` րաֆ-ի արաբերենից պարսկերենի անցած բառ է և մեկն է պարսկական այն տիտղոսներից, որոնք տրվում են պարսից բարձրաստիճան անձանց` պետությանը մատուցած հատուկ ծառայություննեի համար: Մեկ այլ բանասերի կարծիքով րաֆֆի ասորական բառ է, նշանակում է րաբբի կամ րաբանի, որ եբրայերեն նշանակում է վարդապետ: Նույնիսկ տարածվել է այսպիսի մի ավանդություն, ըստ որի` Պարսկաստանում ճանապարհորդելիս, տեսնելով մի բարձր լեռ, Րաֆֆին բացականչում է.
-Որքա˜ն բարձր սար է:
-Այո՛, բարձր սար է, այդ պատճառով էլ կոչվում է Րաֆֆի, — պատասխանում են ուղեկիցները: Այդ գեղեցիկ բառը տպավորվում է Մելիք Հակոբյանի գիտակցության մեջ, և նա որոշում է օգտագործել իբրև գրական անուն: Ֆրանսերենում րաֆֆի բառը, որ հավանաբար փոխառություն է արաբերենից, նշանակում է բարձր, վսեմ, փառավոր: Վիպասանի եղբոր որդին` Սողոմոն Տեր-Հակոբյանը, գրում է. «Գաղափարական տեսակետից մոտենալով հարցին` անհավանական չէ Րաֆֆի անվան ծագումը րաբբի բառից` նկատի ունենալով, որ Րաֆֆին կոչված էր հայ կյանքի մեջ նոր գաղափարների վարդապետը կամ քարոզիչը հանդիսանալու»: Նա գտնում է, որ Րաֆֆին իր գրական անունը վերցրել է պարսկերեն րաֆֆի բառից, որ նշանակում է վեհ, բարձր, վսեմ: Րաֆֆի բառի ստուգաբանության շուրջ բացված բանավեճին մասնակցել է նաև հայտնի իրանագետ Ռ. Աբրահամյանը` գտնելով, որ րաֆֆի-ն արաբական բառի հայացումն է` բարձր, բարձրագույն, վսեմ նշանակությամբ: Ահա այս իմաստով էլ Րաֆֆին այդ բառը դարձրել է գրական անուն:

Ե. Պետրոսյան, «Րաֆֆի», Հայպետհրատ, Երևան, 1959, էջ 117-118

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆԻ «ԳԻՐԸ»

Գրեթե բոլորս էլ դպրոցում անգիր ենք արել Ալեքսանդր Ծատուրյանի «Կարդա, այ իմ խելոք մանուկ» տողով սկսվող բանաստեղծությունը: Աշակերտական տարիներին մեզ ուսանել են, որ սա ընթերցանությունը խրախուսող, գիրքը փառաբանող ստեղծագործություն է: Սակայն քչերին է հայտնի, որ Ծատուրյանի գրչին պատկանող գործը ոչ թե ընդամենը երեք քառատող է, այլ շատ ավելի ընդարձակ և խոսքն այստեղ միայն գրքերի մասին չէ: Ահա «Գիր» վերնագրով այդ բանաստեղծության ամբողջական տարբերակը:

ԳԻՐ

Կարդա, այ իմ խելոք մանուկ,
Կարդա, գրիր տարին բոլոր,
Կարդացողի խելքն է կտրուկ,
Միտքը պայծառ ու լուսավոր:

Գիրք կարդալով դու գրքերում
Շատ նորանոր բան կիմանաս,
Շատ շատերից շատ բաներում
Մտքով հեռու կսլանաս:

Գիրք կարդալով դու աշխարհիս
Կճանաչես չարն ու բարին.
Ո՞վ է խնդում, ով է լալիս,
Ով է զրկում խեղճ թշվառին:

Կյանքում ծածուկ էլ քեզ համար
Բան չի մնալ, որ չիմանաս,
Քո մեջ կապրի արար աշխարհ,
Հոգով այնքան կզորանաս:

Դու կիմանաս` ինչու մարդիկ
Պետք է ապրեն իրար համար,
Ինչ է մարդկանց ցավն ու կարիք,
Ինչ է լույսը, ինչ է խավար…

Կարդա, որդիս, որ հորդ պես
Դու էլ անուս, խեղճ չմնաս,
Որ ամենքին վիզ չծռես
Եվ միշտ ազատ առաջ գնաս….

Անբախտ հայրդ գիր չգիտեր,
Հողագործ էր` կարոտ ուսման,
Գյուղի անգութ վաշխառուներ
Քաղցած, ծարավ թողին նրան:

Հազարումի թուղթ գրելով`
Քո հոր տեղակ ստորագրեցին,
Հետո մեկ էլ` օր ցերեկով
Ձեր ողջ տունը կողոպտեցին:…

Շատ թափառեց նա դես ու դեն,
Դատարանի շեմքը մաշեց,
Բայց անգրագետ, անուս, անզեն`
Վերջին շունչը հողում քաշեց…

Կարդա, այ իմ խելոք մանուկ,
Կարդա, գրիր տարին բոլոր.
Կարդացողի խելքն է կտրուկ,
Միտքը` պայծառ ու լուսավոր:

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆ