ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՍՈԼԺԵՆԻՑԻՆ

Բարու և չարի բաժանարար գիծն անցնում է ոչ թե պետությունների, դասակարգերի, գործընկերների միջև, այն անցնում է յուրաքանչյուր մարդկային սրտի միջով: Եվ ամբողջ մարդկության սրտի միջով: Այդ գիծը շարժուն է: Տարիներ շարունակ այն տատանվում է մեր մեջ: Նույնիսկ չարի հետ գրկախառնված սիրտն իր մեջ կրում է բարության փոքրիկ հենակետ: Նույնիսկ ամենաբարի սրտում կա չարի անջնջելի անկյունը:

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՍՈԼԺԵՆԻՑԻՆ

ԱՄԵՆԱԹԱՆԿԱՐԺԵՔԸ

… Ինքնին ակնհայտ է, որ շրջադարձը Վերածննդին պատմականորեն անխուսափելի է: Միջնադարը սպառել է իրեն, դարձել անտանելի` մարդու հոգևոր էության օգտին նրա ֆիզիկականի վրա իր բռնակալական ճնշմամբ: Բայց և մենք անչափորեն ու անհամաչափորեն հեռացանք Հոգուց դեպի նյութը: Դառնալով մեր ղեկավարողը` հումանիստական էությունը մարդու մեջ չէր ճանաչում ներքին չարություն, նրա երկրային երջանկությունից վեր` այլ խնդիրներ, և ժամանակակից արևմտյան քաղաքակրթության հիմքում դրվեց մարդու և նրա նյութական պահանջմունքների առաջ երկրպագելու վտանգավոր հակումը: Ֆիզիկական բարեկեցությունից ու նյութական բարիքներ կուտակելուց զատ մարդու մնացած բոլոր` ավելի նուրբ և վեհ առանձնահատկություններն ու պահանջմունքները դուրս մնացին պետական կառուցվածքների և սոցիալական համակարգերի ուշադրությունից, կարծես մարդը չուներ կյանքի ավելի վեհ իմաստ:
Ինքնին, մերկ ազատությունը ոչ մի կերպ չի լուծում մարդկային գոյության բոլոր հիմնահարցերը, այլ մեծ քանակությամբ նորերն է առաջադրում:
Բայց և այնպես, վաղ, ինչպես նաև նորածնունդ ամերիկյան ժողովրդավարություններում բոլոր իրավունքները վերապահվեցին անհատին միայն այն բանի համար, որ նա Աստծո ստեղծագործությունն է, այսինքն` ազատությունը անհատին տրվում էր պայմանով` ենթադրելով նրա կրոնական պատասխանատվության մշտատևությունը. այսպիսին էր անցյալ հազարամյակի ժառանգությունը: Դեռևս 200 տարի, նույնիսկ 50 տարի առաջ անհնարին էր թվում, որ Ամերիկայում մարդուն տրվի անսաստելի ազատություն` հենց այնպես, իր կրքերի համար: Սակայն այն ժամանակներից սկսած` արևմտյան բոլոր երկրներում այդ սահմանափակումն անհետացավ, տեղի ունեցավ վերջնական ազատագրում, և գթասրտության, և զոհողության մեծ պաշարներով քրիստոնեական դարերի բարոյական և պետական համակարգերն առավել ավարտուն մատերիալիստական տեսք ստացան: Արևմուտքը, վերջապես, պաշտպանեց և նույնիսկ ավելցուկով, մարդու իրավունքները, բայց բոլորովին խամրեց Աստծո և հասարակության առաջ մարդու պատասխանատվության գիտակցությունը: Ամենավերջին տասնամյակներում արևմտյան աշխարհըմբռնման իրավական այդ էգոիզմը հասել է իր վերջնակետին, և աշխարհը հայտնվել է հոգևոր դաժան ճգնաժամի և քաղաքական փակուղու մեջ:

***
Որքան ավելի իր զարգացման ընթացքում հումանիզմը նյութականացվեց, այնքան ավելի հիմքեր տվեց սոցիալիզմին, իսկ հետո նաև կոմունիզմին` չարաշահելու իրեն: Այնպես որ, Կ. Մարքսը կարող էր ասել. «Կոմունիզմը բարեպաշտեցված հումանիզմն է»: Եվ պարզվեց, որ դա այնքան էլ իմաստից զուրկ չէ. անհետացած հումանիզմի և ամեն տեսակի սոցիալիզմի հիմնավորումներում կարելի է տեսնել ընդհանրություններ` անեզր մատերիալիզմ, մարդու ազատագրում կրոնից և կրոնական պատասխանատվությունից, կենտրոնացում սոցիալական կառուցման և դրա գիտականակերտության վրա:

***
Չափազանց մեծ հույսեր մենք կապեցինք քաղաքական- սոցիալական վերափոխումների հետ, իսկ պարզվեց` մեզնից խլում են ամենաթանկարժեքը, որ մենք ունենք` մեր ներքին կյանքը: Արևելքում այն կոխկրտում է կուսակցական, իսկ Արևմուտքում` առևտրական շուկան:
Եթե մարդը, ինչպես հռչակում է հումանիզմը, ծնվել է միայն երջանկության համար, նա ծնված չէր լինի նաև մահվան համար: Բայց քանի որ նա մարմնապես դատապարտված է մահվան, նրա երկրային խնդիրը, ըստ երևույթի, հոգևոր է. ապրել ոչ թե հանապազօրյա հացի , ոչ թե լավագույն եղանակներով բարիքներ հայթայթելու, իսկ հետո դրանք ուրախ մսխելու համար, այլ ապրել մշտական ու դժվարին պարտքի գիտակցումն ունենալով, այնպես որ կյանքի ամբողջ ուղին գլխավորապես դառնա բարոյական վեհացման փորձ, կյանքից հեռանալ ավելի բարձր էակ դարձած, քան այն սկսելը:
Հետադիմություն է այսօր հետևել լուսավորության դարաշրջանի ոսկրացած բանաձևերին: Աշխարհն հիմա մոտեցել է եթե ոչ կործանման, ապա պատմության շրջադարձի` իր նշանակությամբ համարժեք Միջնադարից Վերածնունդ շրջադարձին, ու այն մեզանից կպահանջի հոգևոր բոցավառում, մտահորիզոնի նոր բարձունքի և կյանքի նոր մակարդակի նվաճում, որտեղ նզովված չի լինի մեր ֆիզիկական բնությունը ինչպես Միջնադարում, բայց և առավել, չի տրորվի մեր հոգևոր բնությունը, ինչպես նորագույն ժամանակում:
Այդ վերելքը նման կլինի մարդաբանական հաջորդ աստիճանին բարձրանալուն: Ու երկրի վրա ոչ մեկին չի մնացել այլ ելք` միայն դեպի վեր: